Tova Gerge Fearplay recensie en informatie over de inhoud van de Zweedse roman. Op 20 januari 2025 verschijnt de Nederlandse vertaling van de roman Fearplay van de uit Zweden afkomstige auteur Tova Gerge. Hier lees je informatie over de inhoud van de roman, de schrijfster en over de uitgave.
Tova Gerge Fearplay recensie van Tim Donker
dat de dagen weer gaan lengen, en dat deze koffie precies de juiste toon aanslaat, en wat een mooi seedeetje is 27 passports van The Ex eigenlijk (en ook die prachtige foto’s van Andy Moor!), en hoe alles, soms, even goed is, en dan, te lezen, dit: “Iris vliegt, ontsnapt, een dunne wand tussen haar en de lucht. Onder de wolken in het ovale raam is de Atlantische kust zichtbaar, het water zo groot als een woestijn. De zon gaat onder. De wolken worden dikker, roze en glinsterend. Het doet denken aan het behang in de kamer van een ex-vriendin, alleen stonden er op dat behang ook vliegende paarden. Het zou feestelijk zijn als paarden tussen de wolken leefden. Hun vleugels en buiken verlicht van binnenuit, gewichtloos zwevende bellen. Iris stelt zich een glinsterende Pegasus voor die op weg is naar het hogere luchtruim, haar ziet, flirterig met zijn vleugels zwaait, zijn concentratie verliest en in de straalmotor van het passagiersvliegtuig wordt gezogen. Wat geratel, dan wordt zijn veerkrachtige botstructuur uit elkaar gehakt door de rotorbladen.”, ja, en dat ik daar heel vrolijk van wordt, van deze eerste regels van Fear play, een vrolijkheid die me zwevend maakt, zodat ik, kortstondig, zelf vlieg, en dat literatuur dat vermag dat kunst dat vermag dat taal dat vermag, en dat denken over de wonderschone kracht van deze vermogens me opnieuw laat zweven.
Wat is dat met deze roman?
Wel. Er zij Iris. En er zij Ba. Meer dat dat nog is Stockholm er. En Twin Falls is er ook.
Mensen. Steden. Er is van alles op onze aarde, lui.
Wel. Iris dus. Ja Iris is er. Iris is er altijd. Zelfs als Iris er niet is, dan nog is Iris er. Maar deze Iris. De Iris uit het boek. Puber, al neigend naar volwassenheid. Girl you’ll be a woman soon. Leeft in Stockholm met haar ouders, Ba en Michael. Ba is jazzpianiste. Serieus. In haar spel, maar ook in haar leven. Vaak hoort Iris het commentaar van Ba al in haar hoofd, hoe zij de dingen die Iris ziet allemaal maar niks had gevonden. Vader Michael is ook muzikant. Gitarist. Over zijn muzikale richting is Gerge veel onduidelijker. Ze laat het oordeel aan de lezer. Zoals ze wel meer aan de lezer laat, maar daar kom ik misschien allicht mogelijkerwijs nog wel over te spreken. Dus. Het zou iets psychedelisch kunnen zijn, of krautrock misschien, of (freak)folk. Of nog iets anders. Het maakt ook niet zoveel uit, echt toegewijd aan muziek is Michael sowieso niet. Althans niet zo toegewijd als hij is aan zijn alcoholisme. Drinkend, rondzwervend, zwetsend is hoe hij het liefst zijn dagen doorbrengt. Soms verdwijnt hij dagen aan een stuk. Om dan weer gevonden te worden. Dronken, depressief en suïcidaal. Ba tracht haar leven te verdelen tussen haar muziek, haar waardeloze man, haar dochter. En dan is Oda er nog, Ba’s hartvriendin en medemuzikante, overleden bij een tamelijk bizar auto-ongeluk waar misschien wel, misschien niet een reiger betrokken was. Voor Ba is leven voornamelijk overleven geworden. Iris zoekt andere manieren van overleven. Ze trekt zich terug uit zichzelf (verschillende keren noemt Ba haar in gedachten een robot) en, uiteindelijk uit Stockholm. Ze zoekt haar heil in Amerika. Via internet vindt ze een vriendin en een stageplek in Twin Falls, een klein plaatsje in Idaho. Ze regelt de dingen. Ze regelt alles. Tegen dat het tijd is om aan boord van een vliegtuig te gaan, is Michael voor de zoveelste keer verdwenen. Of Iris het zich aantrekt of niet, weet Ba niet precies; Iris lijkt vooral een nieuwe toekomst tegemoet te gaan. Of. Naja. Twin Falls is de plaats waar Michael is opgegroeid; Iris is er als kind nog geweest toen ze als familie de indertijd nog levende oma op gingen zoeken.
En hier is het goede ding. Het hele goede ding is dat Gerge niet ingaat op Iris’ keuze voor Twin Falls. Ook hier wordt de lezer alle ruimte gelaten. Zodat je kunt denken dat het puur toeval is dat Iris terecht komt in Twin Falls, al is dat in een land met de grootte van de Verenigde Staten natuurlijk wel een beetje een heel toevallig toeval. Of je kunt denken dat Gerge Twin Falls alleen maar nodig had als een achtergrond die mijmeringen bij Iris kan aanjagen over haar jeugd, haar vader, en de stappen die zij daar eerder gezet moet hebben. Of dat Twin Falls geen werkelijke vlucht is, geen totaal verraad aan Michael en de problemen waarin hij verkeert, maar ook, ten halve, als beweging naar hem toe kan gelden. Of dat Gerge met Twin Falls een deterministisch wereldbeeld ten beste geeft: je kunt je verleden niet ontlopen want je toekomst is er vol mee. Maar je kunt er ook lekker helemaal niks van denken, mee reizen met Iris, de plaats inkleuren met hoe je kleine plaatsjes in Amerika kent uit films en van tv.
Niet alleen daarom is Iris’ verhaallijn kleurrijker dan die van Ba, die in Stockholm gebleven is, alleen in de veel te grote villa; alleen zonder Michael; alleen zonder Iris; alleen zonder in staat te zijn te leven, zich weer op muziek toe te leggen. Meer nog dan Iris, bij wie minstens de illusie van een nieuwe toekomst aanwezig kan zijn, leeft Ba in het verleden. De dagen met Michael toen die nog mooi waren, de dagen met Michael toen die al straf lelijk begonnen te worden, de dagen die voorbij zijn, de dagen van voor Michael of van toen ze Michael voor het eerst zag. Ze corrigeerde hem in een kaffeegesprek tussen hem en zijn drinkmaatjes over de anekdote dat Jo Jones een bekken naar de kop van Charlie Parker gesmeten zou hebben. Ja. Die moest ik opzoeken. Jazz is niet mijn allergrootste maar altijd nog een zeer innige muzikale liefde maar toch had ik hier nog nooit van gehoord. Als verdediging kan ik aanvoeren dat ik nooit een groot liefhebber ben geweest van de Bird. Ik vind het toch een klein slagje te suf, te oubollig. Maar hoe ook, Parker, toen nog geen Bird, net 16, vertoonde zijn kunsten, speelde mooi, speelde goed, speelde indrukwekkend, iets van een auditie misschien, op de toppen van zijn kunnen en dan, uit overmoedigheid wellicht, er net overheen, kon niet meer volgen, raakte de weg kwijt, tot grote irritatie van drummer Jo Jones die zijn ergernis liet blijken door met een cymbaal te smijten, cymbalen als symbolen, die dus, het punt waarop Ba Michael corrigeerde, Parker niet op een haar na onthoofdde, maar voor diens voeten terecht kwam.
En wederom werd ik vrolijk. Om de jazz, om de anekdote, om hoe Michael, al aangeschoten peins ik, het verhaal nog een slagje sterker maakte, om hoe Ba zich in het gesprek mengde.
Fear play heeft dat. Iets aan dit boek maakt me steeds vrolijk, warm, zwevend. Hoewel Gerge over vrij zware onderwerpen schrijft. Alcoholisme, falend ouderschap, eenzaamheid, depressie, suïcide, lotsbestemming, dood, rouw, gemis, de misschien tot mislukken gedoemde zoektocht naar een eigen ik, de moeizame verhouding van mensen tot hun achtergrond. Toch zou ik Fear play een licht boek noemen. In de goede zin van het woord. Niet: triviaal divertissement. Maar iets dat u vol licht doet stromen. Iets dat uw zwaarte dragelijk doet schijnen. Dat komt omdat Gerge een bewonderenswaardige neiging heeft om in haar beschrijvingen van alledaagse of zelfs triestige situaties vreemde elementen op te nemen, zoals de vliegende paarden in de vliegtuigscene die ik aan het begin citeerde (ook al worden die vliegende paarden daar vermorzeld door de straalmotor, het geeft zoiets saais als zitten in een vliegtuig toch een prettig dromerig gehalte). Wie ook vreemde keuzes heeft gemaakt is vertaler Gerrit Brand.
Een pagina op sociale media heet in Fear play bij herhaling een “rekening”. En. Zou kunnen. Want toegeeflijk. Want je denkt toch zo’n Nobelman. Dat zal toch wel. Met zorg enzo. Misschien moet dat nie in Gerrit Brand zun schoenen geschoven worden nie, misschien is dat iets uit het origineel, misschien heet dat gewoon zo in het Zweeds, misschien blieven die Zweden geen “fremdkörper” (ha!) in hun taal, ik meen dat de Spanjoolaards ook zo zijn, eens hoorde ik in Spanje op de radio een discjockey een liedje van de Spice Girls afkondigen als de nieuwste hit van “Las Chicas Picantes”, of misschien heeft “rekening” in het Zweeds een lading die het in het Nederlands niet heeft, een in dit geval toepasselijke woordspeling ofzo. Ja. Zou kunnen. Maar zou het dan niet alsnog aan de vertaler zijn om dat juistelijk te “transponeren”? Andere keren wordt trouwens wel het meer gangbare “account” gebruikt. En ook. Fluweel. De fluwelen bekleding van een stoel bijvoorbeeld. Heet soms Velvet, compleet met hoofdletter; in één geval is er zelfs sprake van ribVelvet, echtwaar, kom zelf kijken, ga zelf lezen. Nu is Velvet ook een personage in Fear play. Dus weeral. Misschien. Zou kunnen. Toegeeflijkheid. Zouden door Gerge bedoelde verwijzingen naar het Velvet-personage kunnen zijn. Hmm. Ja. Misschien. Nee. Kompleet lukrake verwijzingen dan, in verhaallijnen waar de Velvet uit het boek weinig uitstaans mee heeft. Het krediet dat ik Nobelman en Brand wil geven raakt verdermeer nogal opgebruikt door de vele tik- en zetfouten: “mer” waar het “meer” moest zijn; “zicht” voor “zich”; “reden” waar “redden” had moeten staan; “liever” in plaats van “lieverd”; “wanpen” voor “wapen”, zo kan ik nog wel even door gaan, zo ging ik ook nog even door, tegen mijn dochter, mijn moje lieve grappige wijze fantastiese tienjarige dochter die op een keer naast me zat toen ik in Fear play aan het lezen was en mijn ergernis over de vele fouten bemerkte, vroeg wat er was, en toen ik een paar voorbeelden gaf van de onjuistheden in het boek zei: “Misschien is het een bepaald soort dialect?”; klaarblijkelijk kon ze zich niet voorstellen dat een boek zo onaandachtig geredigeerd zou zijn en nee, het is ook vrij onvoorstelbaar. Maar toch waar.
De hele grote kracht van Gerges schrijven blijkt wel hieruit: ondanks de zwaarte die de vertelling onmiskenbaar heeft, en ondanks de ronduit belabberde verzorging die de Nederlandse versie ten deel is gevallen, blijft het schitteren. Je zou Fear play als muziekboek kunnen klasseren, niet alleen door de jazz en de piano en de gitaar; het boek zelve is een soort souljazz of future jazz. Het heeft iets buitenaards; hoe de beschrijvingen prikkelen, hoe de lezer steeds gekieteld wordt, of, als u dat liever heeft, op prettige wijze uit zijn hengsels wordt gelicht (de lezer is de deur en de kamer) (wie door Mij binnen gaat) (enfin), je gaat het niet geloven maar voor de kleine tien minuten die het duurde paste de demoversie van Holiday er gewoon prachtig bij, en ja dat vind ik mooi maar misschien moet ik het onschadelijk maken door het camp te noemen (is dat nog een gangbare term heden ten dage?), of een schuldig pleziertje, ik zong dat lied vroeger voor mijn zoon, toen hij beebie was, bij krampjes, of doorkomende tanden, dan wiegde ik hem en zong ik fluisterzacht let me take you far away…, en zo ook doet dit boek: het wiegt, het zingt, het fluistert, misschien tot u terug beebie bent, als in: elementair en zonder overbodige ballast. Je weet trouwens ook nooit precies wat er komen gaat, al komt er misschien niet eens zo heel bijster veel en is ook dat niet precies ook zo voor beebies?
Gerge houdt de magie helaas niet tot het einde toe vol. En het zijn niet Nobelman en Brand die het om zeep helpen, ze doet het helemaal zelf.
Als voorbeeld kun je het bondage-thema nemen. Hum. Ja. Precies. In Twin Falls vindt Iris, wederom per internet, verkleefd als ze veelal zit aan haar telefoon, want zo flauwzinnig is Gerge dan weer wel om met zo een tiepies “jongeren”-kenmerk af te komen, geen hic et nunc maar ibi et nunc om met Jean Paul Van Bendegem te spreken (dat Abededarium van hem vond ik toch een beetje te veel speelvogelarij hoor, met hier en daar zeer rake en tot nadenken stemmende observaties), een meisje dat zichzelf Velvet noemt en dat geïnteresseerd is in het vastbinden van mensen, daar ook foto’s van plaatst op een website. Iris is geïntrigeerd, zoekt contact, waar haar lief Antonia (kortweg Toni) precies niet geheel kontent mee is, en gaandeweg ontspint zich iets tussen Iris en Velvet. Geen liefde, geen sex, niet eens echt vriendschap, maar wel een zekere vorm van intimiteit. Velvet begint ook Iris vast te binden. Bondage heet dat dan. Doch aanvankelijk heeft het heel weinig te maken met sex of SM. Daar is Gerges opmerkelijke schrijfstijl weer debet aan. De vastbindsessies worden tamelijk knus beschreven, hebben voor Iris veeleer een therapeutiese waarde, een manier van eigenlijk-heel-kunnen-zijn; in de touwen is Iris het meest Iris. Vrijwel op het einde stelt Velvet voor om een demonstratie van het vastbinden te geven ergens in een club, bij wijze van een soort performance. En daar krijgt de bondage helaas een toch wat grimmigere lading. De manier waarop de bezoekers van de club zijn uitgedost is niet zonder sexuele connotatie bijvoorbeeld, en het vastbinden helt al meer naar sm over. Dat is jammer, want ik vond de eerdere, bijna liefdevolle, bijna koesterende beschrijvingen van het vastbinden juist zo bijzonder. Wat meer is: de symboliese waarde van het vastbinden gaat van subtiel naar zeikerig: de verknooptheid van Iris, haar onvermogen om los te komen van haar verleden, haar gedetermineerdheid – er is natuurlijk een reden waarom Iris vastgebonden meer Iris is dan anders, maar misschien had het bij een vingerwijzing moeten blijven en was het beter geweest als Velvet niet meer dan een kleine bijrol had gehad. De terugrit, in Velvets auto, Iris heeft dan te horen gekregen dat haar vader in Stockholm in coma ligt, hij had met zijn dronken kop een kapotte lavalamp op het fornuis gezet om hem weer gaande te krijgen maar de lamp explodeerde en een glasscherf raakte hem in zijn hart, zet het versexualiseren van de Velvet-lijn door: Iris wil afleiding, niet aan haar vader denken, die mogelijk stervende is, vraagt Velvet van alles, en Velvet, die eigenlijk Stephanie heet, praat ronduit, en open, voornamelijk over sex, niet zonder liefde nee maar gaandeweg toch steeds platter en dan gaat er iets verloren in deze roman. Er is gewoon bijna geen goede manier om over sex te schrijven. Ofwel wordt het obligaat – want in een moderne roman mag sex natuurlijk niet ontbreken. Ofwel wordt het stoeferig – kijk mij eens van alles durven schrijven! Ofwel wordt het gewoon ronduit ranzig.
Maar waarlijk dodelijk is het echte einde. Dat is zo’n simplistiese en ongeloofwaardige deus ex machina dat je bijna zou denken dat Gerge het erom gedaan heeft. Misschien is het grappig dat er kort nadat Iris zich heeft beklaagd over onbevredigende eindes in boeken, Fear play toewerkt naar het meest kinderachtige, meest afgeraffelde, meest ongeïnspireerde einde dat ik in zeer lange tijd ben tegen gekomen. Toch geloof ik niet dat Gerge haar lezers echt achter wilde laten met een bittere nasmaak. Want dat is de kloterij: het einde bepaalt hoe je een boek weglegt. Zo kun je een overwegend zwak boek toch nog met een goed gevoel wegleggen; Gerge zet de punt in de middelmaat. Dit had ook anders kunnen eindigen, Gerge. Het boek had korter kunnen zijn, gewoon zo maar ergens eindigen, waarom niet. Of juist uitgepuurder, Fear play had ook een boek van zeshonderd bladzijden kunnen zijn en nog vele, nog zo zeer heel erg veel vele andere richtingen op kunnen gaan. Elke richting was beter geweest dan deze.
Maar Gerge is uit 1982. Piepjong dus. Haar schrijverschap heeft nog ruimte voor rijping. Ze zou maar zo eens een meesterwerk kunnen pennen. Dat is precies wat je haar gunt. En een wat respectvollere Nederlandse versie. Gun je haar ook.
Fearplay
- Auteur: Tova Gerge (Zweden)
- Soort boek: Zweedse roman
- Origineel: Fearplay (2024)
- Nederlandse vertaling: Gerrit Brand
- Uitgever: Uitgeverij Nobelman
- Verschijnt: 20 januari 2025
- Uitgave: gebonden boek
- Prijs: € 24,95
- Winnaar Prisma Litteraturpris 2024
- Boek bestellen bij: Boekenwereld / Bol / Libris
Flaptekst van de nieuwe roman van de Zweedse schrijfster Tova Gerge
Iris laat alles achter, ze wil weg. Ze reist vanuit Zweden naar de Amerikaanse staat Idaho, naar een vriendin die ze online heeft ontmoet. Daar wil Iris een heel nieuw mens worden. Maar haar vader, die onlangs is verdwenen, is opgegroeid in de stad waar ze naartoe verhuist. In hoeverre is ze bereid om echt los te laten?
Thuis, in het door vader en dochter verlaten ouderlijk huis, probeert Iris’ moeder Ba haar angsten te onderdrukken net als haar dochter iets van haar leven te maken. Ze moet weer concerten gaan geven, maar dat lijkt onmogelijk na de verdwijning van haar man en de plotselinge dood van een goede vriend.
Fearplay is een spannende roman over liefde en onderlinge afhankelijkheid. Over wel of niet gebonden willen zijn aan anderen, over de pogingen om nabijheid of afstand te creëren, over het al dan niet aanraken van zere plekken, over geesten, bloemen en erfenissen.
Tova Gerge is geboren op 7 maart 1982. Ze is schrijver en beeldend kunstenaar. Haar vorige roman, Pojken (De Jongen) uit 2018, werd door critici lovend ontvangen. De Jongen is ook uitgegeven door Uitgeverij Nobelman. De Nederlandse vertaling van de nieuwe roman Fearplay waarvoor ze de Prisma Litteraturpris 2024 verschijnt in januari 2025.
