Tag archieven: Recensie

Boekrecensies 2025

Boekrecensies 2025 nieuwe boeken. Op deze pagina is een overzicht te vinden met recensies 2025 van nieuwe romans, thrillers, non-fictie, en kinderboeken review en waardering. Wat vinden de redacteuren van nieuwe boeken die kortgeleden verschenen zijn? Hoe worden de boeken gewaardeerd?

Boekrecensies 2025 reviews, boekbespreking en waardering

In het onderstaande overzicht met boekrecensies 2025 nieuwe boeken staat de nieuwste review bovenaan de lijst. Door op de link te klikken kun je de hele recensie lezen en uitgebreide informatie over het boek vinden.


Nieuwsbrief boekentips en recensies

Elke week de nieuwste boekentips en recensies? Meld je aan voor de nieuwsbrief.


Overzicht van nieuwe boekrecensies 2025

Martin Rombouts Boek 1 recensieMartin Rombouts (Nederland) – Boek 1
Nederlandse debuutroman
Tim Donker recensie
Het is misschien geen verpletterende of wonderschone roman. Maar het heeft ontiegelijk veel vaart, en de lezer weet zich vanaf de eerste bladzijde meegesleurd. Langsheen vergezichten, overpeinzingen, herinneringen, en vrij uiteenlopende emoties. Mooi om te lezen zijn vooral zijn tirades…lees verder >

Philip Gwynne Jones Een Venetiaans spel recensiePhilip Gwynne Jones (Wales) – Een Venetiaans spel
Venetië-thriller
Waardering redactie∗∗∗ (uitstekend)
In de thriller Philip Gwynne Jones staat de stad Venetië centraal. Hij gebruikt de kleurrijke omgeving als decor van het verhaal en laat de lezer meegenieten van de sfeer die deze stad zo bijzonder maakt. een geslaagde thriller met een aantal sterke karakters en een boeiende plot…lees verder >

Olga Tokarczuk Huis voor de dag, huis voor de nacht recensieOlga Tokarczuk (Polen) – Huis voor de dag, huis voor de nacht
Poolse roman uit 1998
Tim Donker recensie
En toen. Op het eind. Waarin iemand voorstelt de wolken te lezen om er boodschappen over de toekomst uit te halen. Toen raakte het me (…) Dit boek is als liggen op je rug in het gras en kijken naar de lucht. De lucht lezen. Heel de oneindige lucht lezen. Traag en volledig en ad infinitum…lees verder >

Astrid Sy De glazenwasser van het Rijksmuseum recensieAstrid Sy (Nederland) – De glazenwasser van het Rijksmuseum
kinderboek (10+ jaar)
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
De glazenwasser van het Rijksmuseum is een mooi boek waar fictie en feiten verweven zijn tot een spannend avontuur.  Een betoverend verhaal dat de magie van schilderijen en geschiedenis goed weet over te brengen!…lees verder >

Mark Boog De cartograaf en de wereld recensieMark Boog (Nederland) – De cartograaf en de wereld
historische roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Op een mooie en poëtische wijze verweeft Boog het verhaal van zijn hoofdpersoon met het levendige Amsterdam uit de zeventiende eeuw. Hij stipt zijdeling ook een aantal belangrijke en ingrijpende gebeurtenissen in de stad aan. Maar vooral de worsteling van de hoofdpersoon staat centraal en komt tot leven in deze geslaagde historische roman…lees verder >

Patrick Modiano De danseres recensiePatrick Modiano (Frankrijk) – De danseres
Parijs roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Zoals in zoveel van zijn boeken is De danseres een soort van literaire mijmering waarin de lezer kort kennismaakt met de gedachtewereld van de verteller, even kort meeloopt en dan weer afscheid neemt. (…) Melancholie en een mysterieus soort van lichtheid maken de korte roman tot een zeer boeiende leeservaring…lees verder >

René ten Bos Het laatste woord recensieRené ten Bos (Nederland) – Het laatste woord
filosofieboek
Tim Donker recensie
Hoewel Het laatste woord bij momenten best iets scherper had mogen zijn, verschaft het een moje inleiding in het twijfelen als levenshouding. Dat maakt het boek waarlijk filosofie. Immers gaat filosofie nooit over weten maar altijd over denken. En dat gaat altijd voorbij aan elk laatste woord…lees verder >

Rinus Spruit Valavond van een nestblijver recensieRinus Spruit (Nederland) – Valavond van een nestblijver
Nederlandse roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
In een sobere stijl en met een lichte ironie vertelt Spruit het verhaal van een man die zijn worstelt met zichzelf, zijn verlangens, zijn leven (…) Het is een sober geschreven, op sommige momenten aangrijpende en toch lichtvoetige roman over het leven van een schijnbaar gewone man met scherpe kantjes…lees verder >

Toni Coppers Een dodelijke biecht recensieToni Coppers (België) – Een dodelijke biecht
Liese Meerhout thriller, Vlaamse thriller
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Hier en daar doet de plot een klein beetje geforceerd aan. Maar daar staat tegenover dat Coppers de leze wel weer weet mee te slepen en de worsteling van Liese Meerhout die na de bijna dodelijk schietpartij die voorafging aan dit boek, geloofwaardig overkomt. Al met al een goede thriller…lees verder >

Slobodan Snajder De engel van het verdwijnen recensieSlobodan Snajder (Kroatië) – De engel van het verdwijnen
Kroatische historische roman
Tim Donker recensie
Bijzonder goed bedacht, dat wel. Maar bedachtheid is vaak statisch. Het blijft in het boek. De hand die uit de pagina’s omhoog kan komen om de lezer bij de strot te grijpen, blijft dan uit. Voor wie niet gewurgd wenst te worden tijdens het lezen echter een meer dan prima boek…lees verder >

Carry Slee Noorderlicht recensieCarry Slee (Nederland) – Noorderlicht
kinderboek (10+ jaar)
Waardering redactie∗∗∗∗ (uitstekend)
Behalve geloofwaardig, is het zo nu en dan ook echt een spannend verhaal… Luchtige scènes wisselen zich vloeiend af met spannende scènes,  waardoor Noorderlicht leest als een trein. Het verhaal is duidelijk nog niet afgelopen. Ik kijk uit naar het vervolg!…lees verder >

Antonío Lobo Antunes De omvang van de wereld recensieAntonío Lobo Antunes (Portugal) – De omvang van de wereld
Portugese roman
Tim Donker recensie
Dan val ik op mijn knieën en dan dank ik António Lobo Antunes. Dan val ik op mijn knieën en dan dank ik Harrie Lemmens, die dit onnavolgbaar moje boek zo onnavolgbaar goed vertaald heeft en zodus bereikbaar heeft gemaakt voor al wie geen Portugees spreekt (nog altijd meer mensen, denk ik, dan die die dat wel doen)…lees verder >

Onno Kosters Achter het glas recensieOnno Kosters (Nederland) – Achter het glas
gedichten
Tim Donker recensie
Gedichten die mijmeren, gedichten die denken, gedichten die filosoferen. Niettemin miste ik een heel klein beetje het speelse dat ik meende te kennen Onno Kosters. Als ik speels zeg bedoel ik buigzaam. Als ik buigzaam zeg bedoel ik elastisch…lees verder >

Musih Tedji Xaviere Deze brieven eindigen in tranen recensieMusih Tedji Xaviere (Kameroen) – Deze brieven eindigen in tranen
Kameroense roman
Tim Donker recensie
Om een levensgroot verdriet te comprimeren tot luttele woorden; dat is toch echt de kracht van taal en daar kan nog altijd geen verhaal tegenop. Maar het verhaal dat je erbij krijgt maakt wel dat je je in dit boek begraaft tot de laatste letter gelezen is. En dan eindigt het in tranen. Uw tranen…lees verder >

Shira Wolfe Jugoslovenska Kinoteka reviewShira Wolfe (Nederland) – Jugoslovenska Kinoteka
gedichten
Tim Donker recensie
Scenes van vriendschap. Scenes van liefde. Scenes van dansen. Scenes van drinken. Scenes van lopen. Scenes van sneeuw. Scenes van leven. Hoe voelbaar. Voor iedereen. Die in leven is. Een boek als een schittering, een glans, te zien, heel even, en dan weer weg. Maar je hebt het gezien. Je hebt het in handen gehouden…lees verder >

Jantien de Boer Wondervogels recensieJantien de Boer (Nederland) – Wondervogels
vogelboek, natuurboek
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Wat het boek bijzonder maakt is dat ze veel gesprekken voert met de vogelkenners over de emoties die ook vogels hebben en hoe dit onderwerp in wetenschappelijke kringen nog altijd te weinig gewaardeerd wordt. Daarnaast beschikt Jantien de Boer over een vlotte pen en sleept ze de lezer mee in haar verhalen…lees verder >

Liza Marklund Stormberg recensieLiza Marklund (Zweden) – Stormberg
Zweedse thriller, Poolcirkel-trilogie deel 3
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Wat Marklund ingenieus doet is heden en verleden met elkaar verweven. Beter gezegd daden en gebeurtenissen in het verleden hebben consequenties voor het leven van haar hoofdpersonen vandaag. Bovendien weet ze de belangrijkste karakters in haar verhaal goed tot leven te brengen…lees verder >

Robert Macfarlane Leeft een rivier recensieRobert Macfarlane (Engeland) – Leeft een rivier?
natuurboek over rivieren
Waardering redactie∗∗∗∗∗ (uitmuntend)
In prachtige taal en fraaie stijl neemt Macfarlaine je mee op zijn eigen zoektocht naar de unieke levenskracht die de rivier brengt. Sta je ervoor open dan wordt je meegezogen in zijn verhalen en zeer beeldende proza…lees verder >

Willem du Gardijn Het koor van de 300 moordenaressen recensieWillem du Gardijn (Nederland) – Het koor van de 300 moordenaressen
Nederlandse roman over Oost-Berlijn
Tim Donker recensie
Dat vreemde sfeertje dat er doorheen gans de roman hangt. Dat beklemmend is ja, maar ook bijna kinderlijk, bijna sprookjesachtig. Dat onwerkelijke. Dat, sja, toch, dromerige. De ene keer neigend naar een nachtmerrie. De andere keer alleen maar verwarrend. En soms  welhaast mooi. Gardijns instrument, de taal, is overeenkomstig gestemd…lees verder >

Marcus Clayton Ponk reviewMarcus Clayton (Verenigde Staten) – PONK
A punk rock anti-memoir
Tim Donker recensie
Boek als muziek. De daver van vroege Swans, de vrijheid van Joe McPhee, de poëzie van Art Ensemble of Chicago, de onplaatsbaarheid van Sun Ra, de duisterheid van Nordvargr/Drakh, het anarchisme van You Fantastic! en de punk van PONK…lees verder >

Tim Berbers Wilhelmus Mijn grootvader bij de Waffen-ss recensieTim Berbers (Nederland) – Wilhelmus
Mijn grootvader bij de Waffen-ss
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Dat het boek een persoonlijk karakter heeft en naast het verhaal over de grootvader, en zijdelings ook over de grootmoeder van Berbers gaat, heeft als voordeel dat de het de leesbaarheid bevordert. Dit wordt versterkt omdat hij over een vlotte pen beschikt…lees verder >

Iida Turpeinen Levende wezens recensieIida Turpeinen (Finland) – Levende wezens
Finse roman
Waardering roman∗∗∗∗∗ (uitmuntend)
Een roman die tot nadenken aanzet en tegelijkertijd een historisch avontuur bevat. Een boek dat je ineen adem uitleest en je in verbijstering achterlaat. En dan het talent wat de debuterende schrijfster etaleert. Prachtig, gruwelijk en indringend…lees verder >

Paulien Bom De Stalenburg recensiePaulien Bom (Nederland) – De Stalenburg
Een antroposofische erfenis
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Wat het boek krachtig maakt is dat het geen totale afrekening is. Het is een zo evenwichtig mogelijk memoir van een meisje samen met haar broers opgroeide in een gezin en in omstandigheden die, op zijn minst gezegd, onorthodox en bijzonder waren. Het is een geslaagde memoir geworden…lees verder >

Annemieke Dannenberg Kleine heilige dingen recensieAnnemieke Dannenberg (Nederland) – Kleine heilige dingen
debuutroman
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed).
Schrijverstalent is duidelijk aanwezig in deze goed geschreven debuutroman die de moeite van het lezen zeker waard is. De roman maakt nieuwsgierig naar de literaire ontwikkeling van Annemieke Dannenberg en naar haar volgende literaire werk…lees verder >

Nyk de Vries De baptisten recensieNyk de Vries (Nederland) – De baptisten
coming of age-roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Schetst een mooi en somtijds licht melancholisch beeld van een jongen die worstelt met geloof, liefde en het leven in de waarschijnlijk meest bepalende jaren van zijn leven, zonder vals sentiment en in een mooie en zorgvuldige stijl en je hebt een roman die, als je bij de kladden pakt en die je in een ruk uitleest…lees verder >

Unni Lindell Een veilige plek recensieUnni Lindell (Noorwegen) – Een veilige plek
Noorse thriller, Lydia Winther-thriller 2
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Alle kenmerken van de goede Scandithriller zijn ook nu weer in het verhaal verwerkt. Een tormenteerde hoofdpersoon, geweld en misdrijven die dicht bij het dagelijks leven blijven en een onderhuidse geladen spanning. Voor de liefhebber van het genre en het werk van Unni Lindell is ook dit boek weer een aanrader…lees verder >

Katy Hessel The Story of Art without Men RecensieKaty Hessel (Engeland) – The Story of Art without Men
kunstboek
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Een goede – en hoognodige – poging om meer balans te brengen in de geschiedenis van de kunst, al is die – uiteraard – niet volledig. Het zal vermoedelijk nog lang duren eer die balans er helemaal is en we er van doordrongen zijn dat er altijd al grote vrouwelijke kunstenaars zijn geweest…lees verder >

Neneh Cherry Duizend draadjes recensie en reviewNeneh Cherry (Zweden) – Duizend draadjes
memoir, muziekboek
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Voor zover het te controleren valt, lijkt Neneh Cherry zich zelf niet in te houden en zich ook niet te sparen. Het is een lezenswaardig boek met het levensverhaal van een boeiende en krachtige feministische vrouw…lees verder >

Henk van Straten Watermeloenman recensieHenk van Straten (Nederland) – Watermeloenman
misdaadroman
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Het is geen topthriller en ook geen roman van buitengewone literaire kwaliteit. Maar dat zal ook het streven niet zijn geweest. Wel biedt Watermeloenman een aantal uren ontspannen en vrolijk leesplezier…lees verder >

Wouter Linmans Revolutiekoorts recensieWouter Linmans (Nederland) – Revolutiekoorts
Onrust en oproer in november 1918
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Nederland kwam nooit dichter bij een revolutie als op 12 november 1918, vlak na het einde van de Eerste Wereldoorlog. Toch staan de gebeurtenissen van die dag niet in ons geheugen gegrift. Historicus Wouter Linmans op uitstekende wijze deze lacune in onze geschiedschrijving in met zijn nieuwe boek…lees verder >

Mariët Meester Een vrij leven recensieMariët Meester (Nederland) – Een vrij leven
memoir
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
In de memoir Een vrij leven brengt Mariët Meester een boeiende ode aan het leven dat ze toen leidde en waarmee ze ook daarna is doorgegaan. (…)  niet alleen een verantwoording van de behoorlijk radicale keuzes die de schrijfster al vroeg in haar leven maakte en tot op de dag van vandaag volhoudt. Het is ook een goed geschreven, boeiende en inspirerende memoir…lees verder >

Jay Farley A Cupboard Full of Tomboys reviewJay Farley (Engeland) – A [Cupboard] Full of Tomboys
gedichten, poëzie
Tim Donker recensie
Een leven buiten de opbergkast. Het uitbreken, en wat daarna komt. Gedichten die je bijna hoort. Gedichten die je bijna aanraken. Gedichten waarin je kunt wonen als je niet in een opbergkast wil wonen…lees verder >

Zoë Deceuninck Welkom in Dangogo recensieZoë Deceuninck (België) – Welkom in Dangogo
reportages uit het hart van Suriname
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Aan de ene kant laat ze kritische Surinamers aan het woord die een beeld schetsen van de corruptie die tot in de haarvaten is doorgedrongen en andere andere kant laat ze de liefde voor het land doorklinken. Haar reportages zijn in een mooie heldere stijl opgeschreven zonder te verzanden in grote woorden en overbodige beeldspraak…lees verder >

Yannick Dangre Tussenjaren recensieYannick Dangre (België) – Tussenjaren
Vlaamse roman
Tim Donker recensie
Je leest, je bent onderhouden, soms geërgerd, een enkele keer ondanks jezelf zelfs ontroerd, en dan, ineens, is het buiten alle verwachting gedaan en heb je dat hele boek gewoon uitgelezen. Het is je overkomen. Al het leven zelve, hoor ik u zeggen. Dan zeg ik Nee. Als een film…lees verder >

Bart Diricx & Marko Heijl Café De Sportvriend recensieBart Diricx & Marko Heijl (België) – Café De Sportvriend
Authentieke sportcafés in Vlaanderen
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Bart Diricx & Marko Heijl hebben vele van de wieler- en sportcafés in het Vlaamse land bezocht en geportretteerd en in dit mooi uitgeven boek vereeuwigd. Het zeer rijk geïllustreerde boek heeft het sportcafé in al de variëteit vastgelegd. Gelukkig hebben ze dit nog op tijd gedaan want ook dit fenomeen is bedreigd…lees verder >

Samantha Harvey In Orbit recensie Winnaar Booker Prize 2024Samantha Harvey (Engeland) – In orbit
klimaatroman, winnaar Booker Prize 2024
Tim Donker recensie
Mij trof naast de overdonderend schone passages vooral de stilte. In rust. Wat tot bevriezing is gekomen. Bijvoorbeeld het liefdeloze huwelijk van één van de astronauten. Zaboedjem, ladno? Een samenzijn evenzeer gedeeld als niet gedeeld. De veel te krappe ruimten waarin te vertoeven…lees verder >

Caroline Wahl 22 banen recensieCaroline Wahl (Duitsland) – 22 banen
Duitse roman, debuutroman
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Alhoewel de roman van triestheid aan elkaar hangt, weet Caroline Wahl er toch een soort van lichtvoetigheid in te brengen. Zeker de subtiele compassie die ze toont voor haar hoofdpersoon is goed gelukt. Dat maakt de roman lezenswaardig…lees verder >

Esther Kondo Heller Arrangements reviewEsther Kondo Heller (Kenia) –  AR:RANGE:MENTS
poems, gedichten
Tim Donker recensie
Stel je voor dat iemand zegt Waar ist werk van en dat je zwaait met AR:RANGE:MENTS in je hand en zegt Hier ist werk van, stel je handen en ogen en flikkeringen en wind en bomen en leven voor. Stel je voor hoe het kruipt, hoe dat allemaal kruipt, hoe het in en uit de woorden kruipt, omdat dat de kracht is van woorden, de kracht van bundels, de kracht van poëzie…lees verder >

Alasdair Gray Arm ding recensieAlasdair Gray (Schotland) – Arm ding
roman uit 1992
Tim Donker recensie
Te denken, is wat Arm ding geeft. Ik vond het boek niet vreemd. Ik vond het boek prikkelend. Het boorde aan. Filosofie. Politiek. Dingen. Het leven. Alles. Ja. Dat is wat het is. Een boek over alles…lees verder >

Alexander Deprez Prins Albert recensieAlexander Deprez (België) – Prins Albert 
Prelude van een communist, debuutroman
Tim Donker recensie
Ik vind Prins Albert een weinig dubieus. Maar het leest als een trein. Dat wel. Wat wil zeggen dat je het kunt lezen in een trein. De trein van A naar B. En schrijven blijkt Alexander Deprez zeker te kunnen. Ik wacht. Tot hij uitstapt. Bij B. En op het boek. Dat hij daarover schrijven zal…lees verder >

Herman van de Wijdeven Julia en mijn broer en ikHerman van de Wijdeven (Nederland) – Julia en mijn broer en ik
jeugdroman (12+ jaar)
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Net als de bloedhete zomer waarin het boek zich afspeelt, voel je direct de broeierige sfeer. Met slechts enkele woorden en scènes, weet Van de Wijdeven verschillende personages sterk neer te zetten. De vrienden van Jakob. Maar ook zijn ouders. Het geeft het verhaal meer diepgang, het maakt nieuwsgierig…lees verder >

Jane Gardam Een lange zomer vrij recensieJane Gardam (Engeland) – Een lange zomer vrij 
Engelse roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Drie prachtige verhaallijnen van jonge vrouwen, vol met boeiende en kleurrijke personages, die elkaar hier en daar nog kruisen. Een geweldig boek vol met levensechte verhalen, die je als lezer meenemen en raken…lees verder >

Sara Sølberg Sarabande recensieSara Sølberg (Noorwegen) – Sarabande
Noorse roman
Tim Donker recensie
Is er iets dat literatuur moet? Uit evenwicht brengen misschien? Eindeloze stromen vragen genereren? Altijd twijfel? Omdat kunst dat uiteindelijk toch het beste kan? (…) Is gekte een symptoom van schoonheid? Vind ik Sarabande daarom zo mooi?…lees verder >

Mats Strandberg Pestbloemen recensieMats Strandberg (Zweden) – Pestbloemen
Zweedse gothic novel
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Het verhaal blijft je verrassen, Strandberg heeft meerdere wendingen voor je in petto die het meer dan interessant maken om verder te lezen. Hoewel de toon van het verhaal vrij donker is, zijn er Gelukkig genoeg lichtpuntjes. Vriendelijke mensen en bijzondere vriendschappen geven het verhaal de nodige lucht…lees verder >

Jarka Kubsova De erfenis van Abelke Bleken recensieJarka Kubsova (Duitsland) – De erfenis van Abelke Bleken
Duitse roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Vooral het verhaal over Abelke is heel aangrijpend en historisch goed onderbouwd en tot leven gewekt. Doordat Britta zelf stukje voor stukje achter haar levensverhaal komt, is het spannend om als lezer steeds een stukje van het verhaal van Abelke te ontdekken…lees verder >

Gertrud Jetten De brave pony recensieGertrud Jetten (Nederland) – De brave pony
kinderboek (7+ jaar)
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (uitmuntend)
Een verademing als je het vergelijkt met de boeken die er pak hem beet 20 jaar geleden waren. Waarin je vooral de baas moest zijn over de paarden, moeilijke paarden getemd moesten worden, en er eigenlijk nooit naar het perspectief van het paard werd gekeken…lees verder >

Chris De Stoop De DamiaanhoeveChris De Stoop (België) – De Damiaanhoeve
literaire non-fictie, true crime
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Met veel empathie en betrokkenheid beschrijft Chris De Stoop het dramatische verhaal van Bert en combineert dit prachtig met de geschiedenis van de plek, het leven aan de Maas en zijn eigen verwarring en frustratie. De kwaliteit van het boek spat van elke pagina af…lees verder >

Tova Gerge Fearplay recensieTova Gerge (Zweden) – Fearplay
Zweedse roman
Tim Donker recensie
Ondanks de zwaarte die de vertelling onmiskenbaar heeft, en ondanks de ronduit belabberde verzorging die de Nederlandse versie ten deel is gevallen, blijft het schitteren. Je zou Fear play als muziekboek kunnen klasseren…lees verder >

Emy Koopman De vrouw in de kelder recensieEmy Koopman (Nederland) – De vrouw in de kelder
Nederlandse roman
Tim Donker recensie
Een in éénademuitboek, het snijdt de nodige belangwekkende thema’s aan (ziekte, dood, ouderliefde, misogynie, autonomie), het is bij momenten zeer poëties, soms duister op prachtige wijze. Het kan ook zeuren, drammen, ongemakkelijk doen voelen, en, een heel klein beetje vermoeien…lees verder >

Esther Jansma We moeten 'misschien' blijven denken recensieEsther Jansma (Nederland) – We moeten ‘misschien’ blijven denken
gedichten, poëzie
Tim Donker recensie
Zacht, teder, ontroerend, klein, groter dan het leven, over alles, over iets, over klein zijn, over de grote gelijkmaker, met humor, met liefde, met licht, met duister. Esther Jansma is er helaas niet meer maar god wat laat zij een rijk en wonderschoon oeuvre na…lees verder >

F. Bordewijk Rood paleis roman uit 1936 recensieF. Bordewijk (Nederland) – Rood paleis
Nederlandse roman uit 1936
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Alhoewel niet zo bekend als de roman Blokken, Karakter en Blokken, behoort Rood paleis tot de hoogtepunten van het toch al rijke oeuvre van één van de beste en meest invloedrijke Nederlandse schrijvers uit de vorige eeuw…lees verder >

Jean-Noël Orengo De ongelukkige liefde van de FührerJean-Noël Orengo (Frankrijk) – De ongelukkige liefde van de Führer
Franse roman over Albert Speer
Waardering redactie:  ∗∗∗∗ (uitstekend)
Een bijzondere roman die op een originele wijze aansluit bij het huidige tijdsgewricht en bovendien geankerd is in het verleden. Bovendien uitstekend geschreven…lees verder >

Rick Zaal Het land van Hrabal recensieRick Zaal (Nederland) – Het land van Hrabal
Nederlandse roman over Bohumil Hrabal
Tim Donker recensie
Een ritje in een hogesnelheidslijn, vermakelijke ernst, bloedserieuze flauwekul, het brengt aan het lachen, het zet aan het denken, het is een bijzonder prettige manier om je namiddag mee stuk te slaan. Het is geen boek dat je per se niet mag missen, maar als je het gelezen hebt ben je wel heel erg blij dat je het niet gemist hebt…lees verder >

Jan van Mersbergen Carnaval recensieJan van Mersbergen (Nederland) – Carnaval
memoir, biografie van ons volksfeest
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Dat deze mooie en persoonlijke ode van Jan van Mersbergen aan het Carnaval uitstekend geschreven is, maakt het boek, zelfs voor de Carnavalshater een waar feest om te lezen…lees verder >

Yael Inokai Een eenvoudige ingreep recensieYael Inokai (Zwitserland) – Een eenvoudige ingreep
Zwitserse roman
Tim Donker recensie
Het mooiste aan Een eenvoudige ingreep was het moment waarop mijn vragen aan gruizelementen vielen, en ik alleen nog maar las, las, las, als een bezetene las. Want daar zijn boeken ook voor. Niet alleen voor vragen. Ook voor lezen…lees verder >

Fleetwood Mac compleet boek recensieOlivier RoubinRomuald Ollivier (Frankrijk) – Fleetwood Mac compleet
muziekboek
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Een echte muziekbijbel waarin alle 320 nummers die de Fleetwood Mac heeft opgenomen en gespeeld tot in detail zijn beschreven. Bijzondere wetenswaardigheden geven bovendien zo nu en dan ook een ander zicht op de band en de muzikanten. Het is een monumentaal, goed geschreven en rijk geïllustreerd boek dat de supergroep verdient…lees verder >

Philip Snijder De verbindingen recensiePhilip Snijder (Nederland) – De verbindingen
Nederlandse roman
Waardering redactie:∗∗∗∗ (uitstekend)
Weer is het Philip Snijder gelukt om een uitstekende en boeiende roman af te leveren. Het is zo’n roman die je in een ruk wilt uitlezen, vakkundig schrijverschap koppelt aan humor en empathie en een mooi tijdsbeeld schetst zonder uit de bocht te vliegen…lees verder >

Josephine Rombouts De tien geboden voor vrouwen recensieJosephine Rombouts (Nederland) – De tien geboden voor vrouwen
feministische geschiedenis
Waardering redactie∗∗∗∗(uitstekend)
In 11 korte hoofdstukken stelt Josephine ongeschreven regels aan de orde, waar vrouwen nog altijd geacht worden aan te voldoen. Ze doet dat op de pittige en humoristische manier die we van haar kennen (,,,) Ik heb genoten van dit boekje…lees verder >

Olaf Tempelman De kunst van het missen recensieOlaf Tempelman (Nederland) – De kunst van het missen
Waarom aardse paradijzen niet gelukkig maken
literaire non-fictie
Tim Donker recensie
Er is iets goeds aan het feit dat Tempelman reiziger is onder de reizigers die hij bespreekt. (…) Hij staat middenin de groep die hij bespreekt. Dat maakt dat zijn boek niet zonder humor is, dat het fijn geschreven is, lekker leest, en nergens zuur of bitter wordt…lees verder >

Herbjørg Wassmo Mijn iemand recensieHerbjørg Wassmo (Noorwegen) – Mijn iemand
Noorse roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Een ongelofelijk mooi verhaal over een zoektocht naar liefde. Beslist geen sprookje, maar juist een echt verhaal, waarin echte mensen dingen meemaken. De personages zijn ook stuk voor stuk heel goed uitgewerkt, we leren ze als lezer echt kennen…lees verder >

Rita Bullwinkel Headshot recensieRita Bullwinkel (Verenigde Staten) – Headshot
Amerikaanse roman
Tim Donker recensie
Het werpt zichzelf over u, als lezer, zelf een geworpen zijnde. Je zult het boek niet geheelderlijk vatten. Maar het boek vat jou wel. Geheelderlijk. En meer dan dat nog…lees verder >

Claire North Ithaka recensieClaire North (Engeland) – Ithaka
mythologische roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Claire North geeft aan deze vrouwen, de koninginnen, een stem met haar feministische versie van het verhaal over Ithaca. Het begint al heel mooi met de godin Hera als vertelster van het verhaal. Hera is in dit verhaal absoluut een karakter op zichzelf, pittig en vol sarcasme…lees verder >

Barbra Streisand Autobiografie Mijn naam is Barbra recensieBarbra Streisand (Verenigde Staten) – Mijn naam is Barbra
autobiografie van de Amerikaanse zangeres en actrice
Waardering redactie∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Wat me direct opviel, was de open en eerlijke manier waarop Barbra haar verhaal vertelt. In het boek barst het van de anekdotes, Barbra heeft een prettige, vlot leesbare en humorvolle vertelstijl. Haar levensverhaal doet ze tot in de kleinste details uit de doeken…lees verder >

Malachy Tallack Die mooie Atlantische wals recensieMalachy Tallack (Schotland) – Die mooie Atlantische wals
roman over de Shetlandeilanden
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
In een mooie, poëtische stijl maar zonder opsmuk en superlatieven wordt de lezer geraakt door dit boeiende, soms schrijnende maar toch ook hoopvolle levensverhaal van een teruggetrokken levende zestiger op Shetland…lees verder >

Henk Spaan Knieval recensieHenk Spaan (Nederland) – Knieval
Notities bij het opkrabbelen
autobiografische roman
Waardering redactie∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Verwacht geen grootse literatuur maar wel een goed geschreven lichtvoetige en waarschijnlijk eerlijk boek. Alhoewel dat laatste niet zeker is omdat het niet voor niets een roman wordt genoemd wat de auteur altijd de vrijheid geeft om te fantaseren. Desalniettemin levert het boek een aantal uren prettig leesplezier op…lees verder >

Eduardo Halfon Tarantula recensieEduardo Halfon (Guatemala) – Tarantula
Guatemalteekse roman
Tim Donker recensie
Je hebt gehuiverd, je hebt gehuild, je hebt geleden, je hebt grootse verwarring gevoeld, je hebt gelachen (enige, misschien lichtelijk zwarte, humor kan Halfon zeker niet ontzegd worden), en je bent getroost en gewiegd en zachtjes gestreeld…lees verder >

Virginia Woolf Over ziek zijn recensieVirginia Woolf (Engeland) – Over ziek zijn
non-fictie, aangevuld met artikelen van andere auteurs
Tim Donker recensie
Overrompelend mooi, belangwekkend en pijnlijk scherp. Het verdient een plek op vele tafels. (…) De tafel waaraan de beleidsmakers zitten. De tafel van de medici, de ouders, de onderwijzers. Het breekt dingen open die hoognodig opengebroken moeten worden…lees verder >

Anne de Marcken Het duurt eeuwig en dan is het voorbij recensieAnne de Marcken (Verenigde Staten) – Het duurt eeuwig en dan is het voorbij
Amerikaanse dystopische roman
Tim Donker recensie
Onwaarschijnlijk moje roman. Onwaarschijnlijk, omdat het alle elementen heeft van een boek dat ik nooit zou willen lezen. Maar ook omdat het één van de allermooiste boeken is die ik ooit las. Het soort boek waarvan je beetjes zult blijven meedragen tot je dood…lees verder >

Elvin Post Een aardig meisje recensieElvin Post (Nederland) – Een aardig meisje
Nederlandse thriller
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Perspectiefwisselingen en plotwendingen krijgen op natuurlijke wijze de ruimte. Hierdoor ontspint zich een een spannend en uitstekend geschreven verhaal dat boeit, kwaad maakt en zelfs ontroert…lees verder >

Kim de l’Horizon Bloedboek recensieKim de l’Horizon (Zwitserland) – Bloedboek
autobiografische roman
Winnaar Deutscher Buch Preis 2022
Tim Donker recensie
Rent en zingt en danst en ademt en leeft en gaat. Het is los van alles en zit vast aan alles. Het is vele boeken in één. Maar bovenal is Bloedboek bloed- en bloedmooi…lees verder >

Ismail Kadare Het Dromenpaleis recensieIsmail Kadare (Albanië) – Het Dromenpaleis
Albanese historische roman
Tim Donker recensie
De roman die Kafka alleen maar kon wensen geschreven te hebben, Het Dromenpaleis is “kafkaësk” voorbij, alle bijvoeglijke naamwoorden voorbij, realistischer dan je willen zou, dichterbij dan je hoopt, ongemakkelijk, pijnlijk, briljant, deze roman brengt mij ertoe, nu moet het, kafkaësk wordt kadareïaans…lees verder >

Ilja M. Veldman Maarten van Heemskerck recensie en informatieIlja M. Veldman (Nederland) – Maarten van Heemskerck
kunstboek, biografie
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (uitmuntend)
Dat zelfs Rembrandt zich liet inspireren door vooral zijn prenten zegt waarschijnlijk al voldoende. Auteur Ilja M. Veldman heeft in samenwerking met uitgeverij WBOOKS een indrukwekkend mooi boek gemaakt waarin het werk en leven van de kunstenaar centraal staan…lees verder >

Bibi Dumon Tak Rimpeling recensieBibi Dumon Tak (Nederland) – Rimpeling
Nederlandse novelle
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Als ze er niet meer zijn, wie weet van hen dan nog, wie ze waren, welke gedachten en gevoelens zij hadden, wat het leven hen had gegeven of juist ontbeert. Je zou iedereen een novelle gunnen, geschreven door Bibi Dumon Tak…lees verder >

Merijn de Boer Lieve Hannibal recensieMerijn de Boer (Nederland) – Lieve Hannibal
Schrijver in New York, Jeruzalem en Tunesië
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Met liefde beschrijft hij het gezinsleven van een Nederlandse expat die naast vader en huisman ook schrijver is. Hij wisselt op aangename en anekdotische wijze zijn persoonlijke ervaringen in het buitenland af met overpeinzingen over het schrijverschap en de literatuur…lees verder >

Arie Kok Biografie van de Noordzee recensieArie Kok (Nederland) – Biografie van de Noordzee
Nederlandse geschiedenis
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Fijn is ook dat de taal die Arie Kok gebruikt gemakkelijk wegleest. Al  met al een een aantrekkelijk en goed geschreven boek over de Nederlandse geschiedenis vanuit het perspectief van onze relatie met de Noordzee…lees verder >

Jan Beuving Flats Zeist Oost recensieJan Beuving (Nederland) – Flats Zeist Oost
Een voetbalclub uit duizenden
verhalen
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Als met al is Jan Beuving er goed in geslaagd om te laten zien wat de lokale voetbalclub voor een gemeenschap kan betekenen in een leuk, grappig en regelmatig aandoenlijk boek…lees verder >

Herman Koch Luchtplaats recensieHerman Koch (Nederland) – Luchtplaats
Nederlandse roman
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend).
Je kunt gerust stellen dat Luchtplaats een roman is die zeer herkenbaar zal zijn voor de liefhebber van Herman Koch maar ook andere zal bekoren, een aanrader!…lees verder >

Jan Lauwereyns Leer van de orchidee recensieJan Lauwereyns (België) – Leer van de orchidee
gedichten 1991-2024
Tim Donker recensie
Hou je Leer van de orchideein je handen, hou je de hele wereld in je handen. En alles altijd. Misschien geen werkzame definitie van poëzie, maar wel een tamelik exacte omschrijving van deze fantastiese bundelbundeling…lees verder >

Joost Oomen Het paradijs van slapen recensieJoost Oomen (Nederland) – Het paradijs van slapen
Nederlandse roman
Tim Donker recensie
Een typische Joost Oomen-roman. Maar om het meer te laten zijn dan een typische Joost Oomen-roman is de euthanasie-thematiek er maar zo’n beetje doorheen geweven (…) Wat je eraan overhoudt? Onbeantwoorde vragen. En enkele beelden die je misschien nooit meer vergeet…lees verder >

Karin Smirnoff Mijn moeder recensieKarin Smirnoff (Zweden) – Mijn moeder
Zweedse roman
Tim Donker recensie
Prachtige verontrusting. Bloedmoje ontzetting. Wonderschone angstaanjagendheid. Ik heb dit boek gelezen met huivers op mijn lijf en met niets dat bewondering in mijn kop voor deze schrijfkunst. Je komt niet vaak een boek tegen dat zowel beeldend is, alsook op een overweldigende manier talig…lees verder >

Çiler Ilhan Een zandstorm zeiden zeÇiler Ilhan (Turkije) – Een zandstorm, zeiden ze
Turkse roman
Tim Donker recensie
Daar broeit het. Daar schuurt het. Daar waait het. In fragmentarisme. In scènes. Negentien, naar het schijnt. Een klein maar bloedstollend boekje, waarmee de Turkse schrijfster de lezer omver blaast. Geloof het maar…lees verder >

Dore van Duivenbode Oerbos RecensieDore van Duivenbode (Nederland) – Oerbos
De strijd om de Europese natuur
reisverslag
Waardering redactie∗∗∗ (zeer goed)
Een intens verslag van een reis door een uniek deel van Europa dat dreigt te verdwijnen in een web van ongebreidelde honger naar geld en machtsmisbruik. Maar het is ook een liefdesverklaring aan een prachtig gedeelte van Europa…lees verder >

Viveca Sten Verborgen in de schaduw recensieViveca Sten (Zweden) – Verborgen in de schaduw
Zweedse thriller, wintersportthriller
Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Een mooi detail is dat op de achtergrond de komst van Corona zich voorzichtig aankondigt zonder dat duidelijk wordt wat dit betekent. Het vakkundig opgebouwde plot in de traditie van de betere Scandithrillers pakt wel en boeit wel van begin tot eind…lees verder >

Jeroen van Rooij Pioniers recensieJeroen van Rooij (Nederland) – Pioniers
Nederlandse roman
Tim Donker recensie
Met met Pioniers bewijst Jeroen van Rooij niet alleen hoe fenomenaal zijn schrijven is, nee, hij bewijst ook nog dit: deze schrijver heeft de dingen niet nodig om ze te zien – de dingen hebben hem nodig om gezien te worden…lees verder >

Kat Dixon eat the glitter review en recensieKat Dixon (Engeland) – eat the glitter
gedichten, poëzie
Tim Donker recensie
Kat Dixon laat ons zien hoe poëzie voor wie het zien wil werkelijk overal vanaf druipt. Sjee. In eat the glitter druipt de poëzie nog wel van de poëzie…lees verder >

Tsead Bruinja Wat deed ik daar recensieTsead Bruinja (Nederland) – Wat deed ik daar
gedichten, poëzie
Tim Donker recensie
Als je er al aan twijfelde hoe krachtig, prachtig, welsprekend poëzie kan zijn, laat je dan overtuigen door deze bundel. Hoe het zingt hoe het speelt hoe het zegt…lees verder >

Ragnar Jónasson De duisternis recensieRagnar Jónasson (IJsland) – De duisternis
IJsland thriller, rechercheur Hulda Hermannsdóttir 1
Waardering redactie∗∗∗∗∗ (zeer goed)
Laat de de lezer laat kennismaken met de duistere kanten van IJsland. Een thriller met rauw en nietsontziend verhaal die voldoet aan alle kenmerken die je van een goede Sandithriller kunt verwachten…lees verder >

Charlotte Van den Broeck Een vlam Tasmaanse tijgers recensieCharlotte Van den Broeck (België) – Een vlam Tasmaanse tijgers
literair reisverhaal
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
Ze schreeuwt nergens maar confronteert wel en heeft tegelijkertijd aandacht voor de schoonheid van de natuur. Het is een bewonderenswaardig boek dat ondanks het trieste onderwerp toch een fijne leeservaring brengt en dat is voorwaar een kunststuk…lees verder >

Grethe Bøe Zwaar geschut recensieGrethe Bøe (Noorwegen) – Zwaar geschut
Noorse thriller, Ylva Nordahl-thriller 2
Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
De vrouwelijke insteek en de keuze van de locaties geven het boek net dat extra spannende met vooral de actiescenes op het afgelegen Noordelijke eiland Spitsbergen, waar Europa, Rusland en de Verenigde Staten elkaar letterlijk raken als hoogtepunt…lees verder >


Bijpassende boeken en informatie

Afbeelding bovenzijde: The Last Bookstore (J. Craig, Unsplash)

Rinus Spruit – Valavond van een nestblijver

Rinus Spruit Valavond van een nestblijver recensie en informatie van de nieuwe roman van de Zeeuwse schrijver. Op 22 mei 2025 verschijnt bij Uitgeverij Cossee de roman van de Nederlandse schrijver Rinus Spruit. Hier lees je informatie over de inhoud van de roman, de schrijver en over de uitgave.

Rinus Spruit Valavond van een nestblijver recensie

De Zeeuwse schrijver Rinus Spruit mag gerust een laatbloeier worden genoemd omdat hij pas op zijn 55e is begonnen met schrijver. Geboren in 1946 in het Zeeuwse Nieuwdorp debuteerde hij in 2009 met De rietdekker dat weg gelijk de aandacht trok, meerder drukken beleefde en in het Duits werd vertaald. Sindsdien is er een aantal andere romans verschenen die zich grotendeels afspelen op zijn Zeeuwse geboortegrond.

Niet alleen dat hij lijkt ook te putten uit zijn eigen persoonlijke en werkzame leven en familiegeschiedenis. Zo ook in zijn nieuwe roman Valavond van een nestblijver. De roman vertelt het levensverhaal van Maarten Kostwinder. Het is het verhaal van een man die worstelt met zichzelf en het leven. Het verhaal van een man die naarstig op zoek is naar een duurzame relatie met een vrouw, een zoektocht die zijn hele leven duurt. Een man ook die rusteloos is, vlucht in zijn beroep als verpleger, die nergens echt lijkt te wortelen maar ook niet los komt van zijn Zeeuwse geboortegrond.

In een sobere stijl en met een lichte ironie vertelt Spruit het verhaal van een man die zijn worstelt met zichzelf, zijn verlangens, zijn leven. Natuurlijk is het verleidelijk om het boek te beschouwen als autobiografisch. Maar relevant is dat eigenlijk helemaal niet. Het is een sober geschreven, op sommige momenten aangrijpende en toch lichtvoetige roman over het leven van een schijnbaar gewone man die is gewaardeerd met ∗∗∗∗ (uitstekend).

Rinus Spruit Valavond van een nestblijver

Valavond van een nestblijver

  • Auteur: Rinus Spruit (Nederland)
  • Soort boek: Nederlandse roman
  • Uitgever: Cossee
  • Verschijnt: 22 mei 2025
  • Omvang: 192 pagina’s
  • Uitgave: paperback / ebook
  • Prijs: € 22,99 / € 14,99
  • Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van de nieuwe roman van Rinus Spruit

Wanneer Maarten Kostwinder terugkijkt op zijn leven moet hij concluderen: er is behoor lijk wat anders gegaan dan gehoopt. Als jongste bediende bij de Boerenleenbank kruipt hij het liefst onder zijn bureau als er jonge vrouwen in zijn buurt zijn. Überhaupt vrouwen! Hij adoreert hen, maar een relatie wil maar niet lukken. Een psychiater adviseert danslessen, maar helaas struikelt Maarten – hij was nog nooit zo dicht bij een vrouwelijk wezen – bij de foxtrot voortdurend over de voeten van zijn danspartner.

Als verpleegkundige kijken de zieken dankbaar tegen hem op, maar ook daar, tussen al die verpleegsters, zal hij niet blijven. Na de dood van zijn ouders, voor wie hij liefdevol zorgde, blijft hij alleen in het ouderlijk huis wonen.

Met oog voor de komische kanten van ons bestaan vertelt Spruit over een man die moeite heeft met het volwassen worden, met contacten en vriendschappen. Een vermijdingskunstenaar die op zijn oudere dag moet leren dat hij uit de rotonde van weglopen, het ergens anders weer proberen en dan weer weglopen een afslag moet vinden.

Rinus Spruit is geboren op 19 juli 1948 in Nieuwdorp, Zeeland.  Hij behaalde een groot succes met zijn debuutroman De rietdekker  (2009). De Duitse vertaling verscheen onder de titel Der Strom, der uns trägt en ontving ook daar lovende recensies. In het voorjaar van 2011 bracht theatergroep Zeelandia een toneelbewerking op de planken met Bram Kwekkeboom in de hoofdrol. In het najaar ging het stuk in reprise. Spruit won enkele prijzen met zijn korte verhalen. Eerder werkte hij als verpleegkundige en journalist. Hij is ook fotograaf. In 2013 verscheen zijn tweede roman Een dag om aan de balk te spijkeren. In september 2019 verscheen De wonderdokter, naar het dagboek van de Zeeuwse plattelandsarts Albert Willem van Renterghem. In 2021 verscheen zijn nieuwe roman De verlossing van Jacob Smallegange, die genomineerd werd voor de Libris Literatuurprijs van 2022.

Bijpassende boeken en informatie

Shira Wolfe – Jugoslovenska Kinoteka

Shira Wolfe Jugoslovenska Kinoteka recensie, review en informatie over het boek met gedichten. Op 30 januari 2025 verschijnt bij The New Menard Press het boek met gedichten van de Nederlands-Amerikaanse schrijfster Shira Wolf. Hier lees je informatie over de inhoud van het boek, de auteur en over de uitgave.

Shira Wolfe Jugoslovenska Kinoteka recensie van Tim Donker

Reizen in. Scenes. Belgrado. Landschappen. Steden. Wat je ziet. Wat te zien is. Zulke scenes. In poëzie. Wat is. Wat zijn kan. Een droom kan een scene zijn. Een droom van piraten, en de plank lopen, en talloze spotvogels die eruit zien alsof ze van papier gevouwen zijn. Of. Dansen. Wijn drinken. Met zijn drieën op een bed. Zij en hij en jij. Dichtbij. Koppel in een bed en een groen flitslicht. Of. Praten over filosofie en liefde en ruimtevaart. Helder. Sterrennacht. De grootsheid. Kosmos. Rijden. Koffie bij een benzinestation. Monumenten van pijn. Muziek wacht op je bij de grens. Je komt iemand tegen in de ondergrondse punkbeweging. Je zou graag. Misschien. Deel van een jeugdbeweging zijn jij. De bergen, de zee & meneer Robot in een hoek van de bar. Dit alles tweetalig. Dus ook. Gospodin Robot. Denk je aan Karel Čapek. Denk je aan arbeid. Denk je aan Rossums universele. Denk je aan Tsjechië. Landen denken. De filosofie van de ruimte. Of. Dode zwanen in bevroren rivieren kunnen een scene zijn. Of. Een zeeman die haiku’s schrijft. Italjeniese roodwijn uit de ijskast. En steden, en steeds weer Belgrado. Of ook. Een kakkerlak die ze Zaza noemt, vanwege een Nederlands kinderboek (schrijft ze) (en te weten) (en we weten) (en je weet Puk van de Petteflat nog wel en je weet juffrouw Heijligers nog wel en je weet het klaslokaal nog wel en het einde van de schooldag en hoe er dan voorgelezen werd uit Puk van de Petteflat) (en het was de eerste klas, en je was zes jaar oud, en je weet het licht nog wel) (en iets daarvan maakte in je de liefde wakker voor het boek) (maar dan was al eerder misschien) (en iets daarvan maakte in je de liefde wakker voor lezen) (maar dat was al eerder misschien) (en iets daarvan maakte in je de liefde wakker voor het woord) (maar dat was al eerder misschien) (of ook echt pas veel later nog) (en iets daarvan maakte in je de liefde wakker voor dat joch met zijn pet en zijn kraanwagentje en al die dieren, en luisteren, en luisteren, en luisteren). Misschien ook. Tijden denken. En dat alles tweetalig. Dat heet dat bubašvabi jednog dečačića iz jedne holandske knjige en dat vind je mooi. Talen denken. Denken aan hoe Google knjige vertaalt met gewoon boek en niet kinderboek en denk je misschien zou. Het begrip kinderboek niet bestaan in het Servisch. Kinderboeken denken talen denken landen denken werkelijkheden denken. De werkelijkheid en datgene wat de werkelijkheid representeert. Hyperrealiteit. Simulacrum. Terug naar het hondenhok. Mensen in een grot. Of. Zwemmen naar kleine kerkjes gebouwd op een eiland. Het was heet we bleven in het water. De derde kop koffie op de eerste regendag. Met Sasho en Posho nergens zijn, behalve weg. Waar te zijn. Wat te zijn. Altijd degene willen zijn die je in de ogen van de ander bent. Kopie zonder origineel. En altijd weg, en wegger nog. Van A naar B te gaan. Van B naar C te gaan. Van C naar D te gaan. Blauwe bloemen kunnen een scene zijn. Een verlaten dorp kan een scene zijn. Een oude vrouw een oude man en een grazend paard. Het kan. Een scene zijn. Of zeventig euro moeten betalen voor een fles Brunello. Of. Gesprekken over. Moet Bukowksi verbannen worden van universiteiten omdat hij misogyn was? De lege eenzijdige universiteiten van de bozen en de bangen, en alle balans naar één kant weer. En te denken was hij wel misogyn was hij niet eenvoudiger misantroop misschien en de weinigen die nog deugden in zijn wereld waren bijna allemaal vrouw. Je kunt dromen. Moeders van de zon. Een verhaal van deze wereld. In de late namiddag. En alles, en steeds, en verder nog. Fluisteringen in de bomen. Doet. In de uitkijk op de loer voor een vertrek. Onder de duim en over de maan. Eerst de koffie. Plaatsbepaling. De lucht in de ochtend. Het delirium is weliswaar geweken. Een broer en een zus uit Parijs, en iemand speelt fluit. Want altijd iets te doen. Niemand kan het echt iets schelen als je niet naar het feestje gaat. Kortegolf nachten. Dingen die in je hand passen. En altijd de volgende keer, en altijd wat nog komen gaat. Hoop is een ding met veren. Tot hier weet wanneer. In poëzie of in stilte. Standbeelden kunnen scenes zijn. Gevallen engelen. Gevallen soldaten. Acht moeders. Vandaag geen vogels gezien. En al deze scenes glanzen van schoonheid. En al deze scenes nemen van weemoed aan een diepere tint van koffie. Dan bedoel ik de koffie van het poeder, de koffie voordat het de drank is. Verlangen, gemis, ochtend, koffie (en muziek) (klonk bijvoorbeeld bij Jugoslovenska Kinoteka: Miri van Bassekou Kouyate & Ngoni Ba, een seedee die ik nu, ineens, veel beter vond dan voorheen) (of ooit tevoren) (hoe dingen elkaar onophoudelijk kleuren) (niets altijd dezelfde tint heeft) (& twee keer in dezelfde rivier) (in mistig licht, en mijn weemoed grensde aan droefnis maar het was de goede droefnis de moje droefnis de droefnis die fijn is om te voelen). In al deze scenes. Scenes van vriendschap. Scenes van liefde. Scenes van dansen. Scenes van drinken. Scenes van lopen. Scenes van sneeuw. Scenes van leven. Hoe voelbaar. Voor iedereen. Die in leven is. Een boek als een schittering, een glans, te zien, heel even, en dan weer weg. Maar je hebt het gezien. Je hebt het in handen gehouden. De kracht is dat Wolfe het niet onopgemerkt voorbij liet gaan.

Shira Wolfe Jugoslovenska Kinoteka

Jugoslovenska Kinoteka

  • Auteur: Shira Wolfe (Nederland, Verenigde Staten)
  • Soort boek: gedichten, poëzie
  • Taal: Engels, Servisch
  • Servische vertaling: Marko Mladenović
  • Uitgever: The New Menard Press
  • Verschijnt: 30 januari 2025
  • Prijs: € 24,99
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van de dichtbundel van Shira Wolfe

In Jugoslovenska Kinoteka, Shira Wolfe’s cinematic poetry reads like scenes from a movie, describing a period of her life spent in Belgrade and traversing the Balkans – from Sarajevo to the Bay of Kotor, from Stara Planina to Mount Avala. Most of all, it is an ode to the Belgrade of her past and the relationships she formed there, constellating around that city and continuously reappearing elsewhere in encounters fuelled by synchronicity. In her world, cities become smells; statues can be read; and the boundaries between art and life, between self and other, are always blurred.

Jugoslovenska Kinoteka is published as a bilingual edition in English and Serbian. The Serbian translation is a collaborative effort by Shira Wolfe and Marko Mladenović.

Shira Wolfe is a Dutch-American writer, poet and translator from Amsterdam. After completing her masters in International Performance Research, with a project about Palestinian poet Mahmoud Darwish, she lived in Belgrade on and off between 2016 and 2021. She is the author of the self-published poetry trilogy Wider Than the Sky (2021), Wider Wings (2022) and Fallen Angel (2023), and contributed to the anthology Vreselijk verlangen. Een verzameling smachtende Mammoetjes (HetMoet Publishing, 2023). Shira leads poetry and writing workshops for asylum seekers in the Netherlands through the organisation De Vrolijkheid, and frequently collaborates with The Mystifiers, a socially engaged music collective. She is also a translator for the publication series Archival Textures.

Bijpassende boeken en informatie

Robert Macfarlane – Leeft een rivier?

Robert Macfarlane Leeft een rivier recensie en informatie non-fictie boek over het sterven van rivieren door vervuiling, droogte en indamming. Op 1 mei 2025 verschijnt bij Uitgeverij Athenaeum de Nederlandse vertaling van Is a River Alive? van de Britse natuurschrijver Robert Macfarlaine. Hier lees je informatie over de inhoud van het boek, de auteur en over de uitgave.

Robert Macfarlane Leeft een rivier recensie en informatie

  • “Het prachtig geschreven en poëtische Leeft een rivier levert het bewijs van de levenskracht van de aarde en benoemt de beslissingen die op basis daarvan genomen kunnen worden.” (Amitav Ghosh)
  • Lees het voor je plezier, lees het om verlicht te worden, lees het om bevestigd te zien dat de wereld verandert op een schitterende en tegelijk verschrikkelijke manier.” (Rebecca Solnit)
  • Dit boek onderzoekt op een mooie en wilde manier een eeuwenoud concept: dat rivieren een levend onderdeel vormen van een levende wereld.” (Merlin Sheldrake)

Recensie van de redactie

Als je op het omslag van een veel superlatieven leest, dan ben je bij lezing ervan vaak op je hoede. Ook het boek Leeft een rivier? van de Britse schrijver Robert Macfarlane bevat nogal wat loftuitingen. In dit geval volkomen terecht want dit boek is aangrijpend, verontrustend en bovenal geschreven in een prachtige stijl die je meesleept van het eerste tot laatste woord.

Macfarlaine vertelt het verhaal van de teloorgang van de rivier op drie plekken in de wereld in Ecuador, India en Canada. Hij heeft aandacht voor al het leed dat de rivier wordt aangedaan en de vernietigende rol die de mens hierin speelt. Daarnaast is het een ode aan de rivier als levensader, verhalenverteller, bron van energie en niet te vergeten de mensen die diep doordrongen zijn van de kracht en schoonheid en deze bijna ten koste van alles willen beschermen.

In prachtige taal en fraaie stijl neemt Macfarlaine je mee op zijn eigen zoektocht naar de unieke levenskracht die de rivier brengt. Sta je ervoor open dan wordt je meegezogen in zijn verhalen en zeer beeldende proza. Leeft een rivier? is een indrukwekkend boek dat lang nadat je het laatste woord hebt gelezen, blijft naklinken. Het boek is gewaardeerd met de maximale ∗∗∗∗∗ (uitmuntend).

Robert Macfarlane Leeft een rivier

Leeft een rivier?

  • Auteur: Robert Macfarlane (Engeland)
  • Soort boek: non-fictie, natuurboek
  • Origineel: Is a River Alive?
  • Nederlandse vertaling: Nico Groen
  • Verschijnt: 1 mei 2025
  • Omvang: 352 pagina’s
  • Uitgave: paperback / ebook
  • Prijs: € 27,50 / € 14,99
  • Waardering redactie: ∗∗∗∗∗ (uitmuntend)
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van het boek over rivieren van Robert Macfarlane

Overal ter wereld sterven rivieren door vervuiling, droogte en indamming. Al sinds mensenheugenis moeten rivieren dienstbaar zijn voor vervoer, voor energie, als bron van voedsel, als open riool. Wereldwijd is er echter ook een beweging gaande die het leven en de rechten van rivieren en andere natuur wil erkennen en wil vastleggen in de wet om verdere vernietiging tegen te gaan.

Natuurschrijver Robert Macfarlane is diep overtuigd van deze Rights of Nature. In Leeft een rivier? neemt hij zijn lezers mee op een reis langs drie grote stroomgebieden, in Ecuador, India en Canada. Van nevelwouden naar lagunes en van kreken naar kolkende watermassa’s. Alle drie de rivieren worden bedreigd en voor alle drie wordt een strijd geleverd.

Leeft een rivier? is Macfarlanes meest persoonlijke én politieke boek tot nu toe. Het bruist van de fascinerende ideeën, onvergetelijke personages en verhalen, en van de haarscherpe natuurobservaties die zijn handelsmerk zijn. Hij verweeft cultuur- en natuurgeschiedenis, reportages, reis- en natuurverslagen met poëtisch proza.

Robert Macfarlane is geboren op 15 augustus 1976 in Halam, Nottinghamshire, Engeland. Hij is een van de beste hedendaagse natuurschrijvers wiens werk wereldwijd wordt uitgegeven. Hij won vele prijzen en van meerdere van zijn boeken werden documentaires gemaakt. Eerder verschenen bij Athenaeum onder meer BenedenwereldHoogtekoortsDe oude wegen en De laatste wildernis.

Bijpassende boeken

Carry Slee – Noorderlicht

Carry Slee Noorderlicht recensie en informatie nieuw boek voor lezers van 10+ jaar van de Nederlandse kinderboekenschrijfster. Op 14 april 2025 verschijnt bij Moon Uitgevers het nieuwe boek van Carry Slee. Hier lees je informatie over de inhoud van het boek, de auteur en over de uitgave.

Carry Slee Noorderlicht recensie van Jolien Dalenberg

Het Noorderlicht is een groot wooncomplex waar veel mensen wonen. Er wordt veel gemeenschappelijk gedaan. Zo is er een theater ruimte en een bar waar de bewoners gebruik van kunnen maken. Liz wil dolgraag een danscursus organiseren, met haar beste vriendin Sophie. Haar broer Oliver is met zijn beste vriend Kevin bezig met een zomerfestival. Yara is net met haar vader en zijn nieuwe vriendin in de flat komen wonen en net als Liz dol op dansen. Ze hoopt dat ze vriendinnen kunnen worden, ze bewondert Liz vanwege haar succesvolle TikTok kanaal, waar ze gave dancemoves laat zien op spannende plekken.  Op het eerste gezicht lijkt iedereen een leuk leven te hebben, maar niet alles is rozengeur en maneschijn. Bedreigingen, drugs, problemen in de liefde, ze komen allemaal voorbij!

Noorderlicht is zo’n boek dat je oppakt en waar je direct in zit. Carry Slee is natuurlijk ook een fantastische schrijver, die aan weet te sluiten bij thema’s die onder jongeren leven. Hier en daar is het boek misschien iets voorspelbaar, maar dat is niet erg. De personages zijn zo goed uitgewerkt, dat je hun acties begrijpt, waardoor er toch een geloofwaardig verhaal ontstaat.

Behalve geloofwaardig, is het zo nu en dan ook echt een spannend verhaal. De jongeren komen zo nu en dan behoorlijk in de problemen, het schuurt zo nu en dan zelf tegen het thrillergenre aan. Omdat ze karakters zo sterk worden neer gezet, ga je met ze meeleven. Zelfs de jongeren die niet zulk leuk gedrag laten zien, hebben een sterk motief en daardoor wil je ook weten hoe het met hen afloopt.

Luchtige scènes wisselen zich vloeiend af met spannende scènes,  waardoor Noorderlicht leest als een trein. Het verhaal is duidelijk nog niet afgelopen. Ik kijk uit naar het vervolg! Het boek is gewaardeerd met ∗∗∗∗ (uitstekend).

Carry Slee Noorderlicht

Noorderlicht

  • Auteur: Carry Slee (Nederland)
  • Soort boek: kinderboek, jeugdroman (10+ jaar)
  • Uitgever: Moon Uitgevers
  • Verschijnt: 15 april 2025
  • Omvang: 256 pagina’s
  • Uitgave: gebonden boek / ebook / luisterboek
  • Prijs: € 17,99 / € 9,99 / € 12,99
  • Waardering redactie: ∗∗∗∗ (uitstekend)
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van het nieuwe kinderboek van Carry Slee

Noorderlicht is de naam van een groot wooncomplex. Liz, Oliver, Sophie en Yara wonen hier; in aparte huizen, maar toch samen. Ze delen vrienden, werken in de tuin en in het café en er is een theaterruimte met een piano. Van beroemd worden op TikTok, tot liefdesproblemen en drugs: volg de levens van deze jongeren (en al hun andere vrienden) en neem een kijkje in Noorderlicht!

Carry Slee is geboren op 1 juli 1949 in Amsterdam. Ze is de bekendste kinderboekenauteur van Nederland: hele generaties zijn met haar kinderboeken opgegroeid. Ze schreef ook meerdere boeken voor volwassenen, o.a. het succesvolle Moederkruid in 2001, dat genomineerd werd voor de NS Publieksprijs. Van haar werk werden meer dan vijf miljoen exemplaren verkocht en een aantal van haar boeken werd succesvol verfilmd.

Bijpassende boeken

Esther Kondo Heller – Arrangements

Esther Kondo Heller Arrangements review, recensie en informatie dichtbundel van de Keniaans-Duitse dichteres. Op 11 maart 2025 verschijnt bij Fonograf Editions de eerste dichtbundel van de dichteres en experimentele filmmaker Esther Kondo Heller. Hier lees je informatie over de inhoud van het boek, de auteur en over de uitgave. Een Nederlandse vertaling van het boek is niet verkrijgbaar.

Esther Kondo Heller Arrangements review en recensie van Tim Donker

Stel. Een moeder op sterven. Gedurende haar laatste momenten begint ze Engels te spreken. Kind staat erbij, spreekt geen Engels, maar vader moedigt aan en zegt Ja ze kan je begrijpen, ze krijgen nu Engels op school. Wat doet taal op dat moment? Voor het kind is de taal die gesproken wordt iets geslotens. Maar er wordt gedaan alsof het daar ligt, open, vatbaar. Door de ouders. Een stervend. En een die leeft. Taal op grens van leven en sterven, taal op grens van verstaan en niet-verstaan. Taal is een streek. Een land. Om in te dwalen. Om in op zoek te gaan. Ontdekken. Taalbegeerte. Taalhonger. Het onbegrepene begrijpen, in de haast letterlijke zin van be-grijpen; in een greep proberen te krijgen; wat ver was nabij halen. De mens als ontverringsmachine. Heidegger zei het al. Heidegger? Hoe is hij de bespreking binnen gewandeld? Dit gaat over hoe Esther Kondo Heller zich door de taal snuift en betekenis tracht te vinden in elke kier, in elke uiting, en omdat AR:RANGE:MENTS een Engelstalige bundel is, gaat het niet over iets uiten maar over “to utter”. Utter, zet een m voor de u en je bent weer terug bij mutter, bij de moeder waarmee alles altijd begint (broers en lijnen worden uitgeworpen toen Berlijn & vandaar misschien het Duits, er staat ook een pracht van een Duits gedicht in deze bundel) (de overtalige) (de meertalige) (ook nog één in een taal die ik niet ken, iets met damu yanga ina zagunika; het zou iets Afrikaans kunnen zijn) (het pan-afrikaanse ar-kest), en ook mutter kun je fijner snijden, het eerste deel zegt dan mut, bijna mute, wat wijst op stilte want “in linguïstiek is een uiting een eenheid van spraak gevolgd door stilte”; “toen ze stierf was alles wat ik zei: [   ]”- bijgevolg heeft naast spraak stilte de belangrijkste rol in deze bundel. De woorden en het wit rondom de woorden. Wat het zijn de begrenzingen die het begrensde zijn inhoud geven. Het wit maakt de woorden evenzeer als de letters dat doen. Leegte. Leegte die ademt.

Stel je je geest voor als een hond die Denzel heet. Aan de lijn gehouden door een vrouw die er altijd over klaagt dat er teveel tomatenpuree in de stoofpot zit maar toch iedere keer weer alleen schoongezogen botjes voor Denzel overlaat. Stel je het tollen voor in de beweging van het lied van de betover(en)de zee. Jodelend. In de morgen schept een kruiwagen je op en de vrouw die jou een naam heeft gegeven eet Coco Pops met warme opgeschuimde melk en zegt dat ze die hond nooit heeft gemogen omdat hij altijd overal pist en altijd tegen iedereen opspringt. Ja. Stel je dat eens voor.

Stel je een broer voor die boeken verbrandt in de woonkamer om een ei te kunnen koken. Het vuur. De rook. Het smelten van de harde kaften. Je zus vormt woorden doorheen het raam. Geen zorgen, buren, het vuur is onder controle, jullie hoeven de brandweer niet te bellen. Maar natuurlijk bellen de buren de brandweer toch en tot hun grote ongenoegen is het brandje geen reden om de familie het huis uit te zetten want de huur wordt altijd op tijd betaald. Alleen vertoont het tapijt nu een krater nee een mond nee een zwart gat in de grond. Dus stel je een zwart gat in de huiskamer voor: je hoort je ouders nooit meer ruzieën want het geluid van hun gedempte stemmen wordt volkomen geïnhaleerd door het gat.

Stel je een land voor dat niet uit het vliegtuig wordt gegooid. Afgeslachte documenten. Archieven in Berlijn, ja Berlijn, ik zei het toch al, ich hab’ noch eine Koffer in Berlin, een kerk in Berlijn, een interview, misschien in Berlijn misschien elders, een verslaggever die aan Marten Luther King jr. vraagt en vindt u dat deprimerend en Marten Luther King jr. die antwoordt ja dat vind ik zeker deprimerend terwijl ergens buiten beeld een stem opklinkt die zegt vorsicht!

Stel je de zoektocht naar taal voor, naar leven, naar liefde, naar een plek om te mogen, om te kunnen zijn, plekken waar je kan bestaan want de mens komt voor, dat kan zomaar het geval zijn.

Stel je pagina’s voor die geluid maken; een patroon dat gevoeld, gehoord, ervaren kan worden. Gesmolten boeken die één worden. De kinderen van de terminaal zieke moeder (zegt Zappa: alles is terminaal!) (waarna hij woedend de hoorn op de haak gooit). Stel je de vraag voor hoe je een moeder moet noemen die er niet meer is. Nomen est omen. Namen zijn nieuws. Dus. Schuim. Geest. Merg. Wind. Uiting. Muiting. Hun mond naar de oceaan. Een droom waarin alle moeders groeien. Eeuwigdurend aanwezig. Haar: hen: ik: samenzwerend om te zijn.

Stel je de bus voor als een archief van lichamen. Een vrouw die een hardgekookt ei eet aan boord van een trein. Stel het geluid voor dat het breken van dat ei maakt. Dingen die open gaan. Dingen afgesloten. Een taal die langzaamaan openbreekt en begrepen wordt, omdat je wil begrijpen, omdat je begrepen wil worden, Stevie Wonder die zei sommige mensen willen je een heel klein beetje te snel begrijpen, op tv zegt iemand Schrijven is voor mij een boodschap overdragen die begrepen wordt, in het overdragen en het begrijpen, ligt het daar niet?, is dat (deze) poëzie (?): het dragen en het grijpen, van arm naar hand, de hand, de arm, de opflikkering in dat kortstondige contact.

Stel je de opflikkering voor en je stelt je deze bundel voor.

Stel je het voor met het zonlicht dat doorheen de ramen op je blote onderarmen valt. Er is koffie. Er is muziek. David First misschien, of The Red Crayola, of was het alweer Nordvargr / Drakh die keer, wie weet.

Stel je voor dat iemand zegt Waar ist werk van en dat je zwaait met AR:RANGE:MENTS in je hand en zegt Hier ist werk van, stel je handen en ogen en flikkeringen en wind en bomen en leven voor. Stel je voor hoe het kruipt, hoe dat allemaal kruipt, hoe het in en uit de woorden kruipt, omdat dat de kracht is van woorden, de kracht van bundels, de kracht van poëzie.

English translation of the review in Dutch bij Tim Donker

Imagine. A mother dying. During her final moments, she begins to speak English. Child stands nearby, doesn’t speak English, but father encourages and says Yes she can understand you, they’re now learning English at school. What does language do at that moment? For the child, the language being spoken is something closed. But it’s treated as if it lies there, open, graspable. By the parents. One dying. And one living. Language at the border of life and death, language at the border of understanding and non-understanding. Language is a region. A country. To wander in. To search in. Discover. Language-desire. Language-hunger. To understand the incomprehensible, in the almost literal sense of grasping; trying to get a hold of it; bringing near what was far. The human as a de-distancing machine. Heidegger already said it. Heidegger? How did he walk into this discussion? This is about how Esther Kondo Heller sniffs through language and tries to find meaning in every crack, in every utterance, and because AR:RANGE is an English-language collection, it’s not about expressing something but about “to utter.” Utter, put an m before the u and you’re back at mutter, at mother with whom everything always begins (brothers and lines are cast out when Berlin & perhaps that’s why the German, there’s also a beautiful German poem in this collection) (the multilingual) (also one in a language I don’t know, something with damu yanga ina zagunika; it could be something African) (the pan-African or-chestra), and you can also slice mutter more finely, the first part then says mut, almost mute, which points to silence because “in linguistics an utterance is a unit of speech followed by silence”; “when she died all I said was: [ ]” – consequently, alongside speech, silence has the most important role in this collection. The words and the white space around the words. What it is are the boundaries that give the bounded its content. The white space makes the words as much as the letters do. Emptiness. Emptiness that breathes.

Imagine your mind as a dog named Denzel. Held on a leash by a woman who always complains that there’s too much tomato paste in the stew but still every time leaves only cleaned-off bones for Denzel. Imagine the spinning in the movement of the song of the enchant(ing) sea. Yodeling. In the morning a wheelbarrow scoops you up and the woman who gave you a name eats Coco Pops with warm frothy milk and says she never liked that dog because he always pees everywhere and always jumps up against everyone. Yes. Imagine that.

Imagine a brother who burns books in the living room to cook an egg. The fire. The smoke. The melting of the hard covers. Your sister forms words through the window. Don’t worry, neighbors, the fire is under control, you don’t need to call the fire department. But of course the neighbors call the fire department anyway and to their great displeasure, the fire is no reason to evict the family from the house because the rent is always paid on time. Only now the carpet shows a crater no a mouth no a black hole in the ground. So imagine a black hole in the living room: you never hear your parents argue again because the sound of their muffled voices is completely inhaled by the hole.

Imagine a country that isn’t thrown out of the airplane. Slaughtered documents. Archives in Berlin, yes Berlin, I already said so, ich hab’ noch eine Koffer in Berlin, a church in Berlin, an interview, maybe in Berlin maybe elsewhere, a reporter who asks Martin Luther King Jr. and do you find that depressing and Martin Luther King Jr. who answers yes I certainly find that depressing while somewhere off-screen a voice sounds saying vorsicht!

Imagine the search for language, for life, for love, for a place to be allowed, to be able to exist, places where you can exist because humans occur, that might just be the case.

Imagine pages that make sound; a pattern that can be felt, heard, experienced. Melted books becoming one. The children of the terminally ill mother (says Zappa: everything is terminal!) (after which he angrily slams down the receiver). Imagine the question of how to call a mother who is no longer there. Nomen est omen. Names are news. So. Foam. Spirit. Marrow. Wind. Utterance. Mutiny. Their mouth to the ocean. A dream in which all mothers grow. Eternally present. Her: them: I: conspiring to be.

Imagine the bus as an archive of bodies. A woman eating a hard-boiled egg on board a train. Imagine the sound that breaking that egg makes. Things that open up. Things sealed. A language that gradually breaks open and is understood, because you want to understand, because you want to be understood, Stevie Wonder who said some people want to understand you a little bit too quickly, on TV someone says Writing for me is conveying a message that is understood, in the conveying and the understanding, doesn’t it lie there?, is that (this) poetry (?): the carrying and the grasping, from arm to hand, the hand, the arm, the flicker in that brief contact.

Imagine the flicker and you imagine this collection.

Imagine it with the sunlight falling through the windows onto your bare forearms. There is coffee. There is music. David First perhaps, or The Red Crayola, or was it Nordvargr / Drakh that time, who knows.

Imagine someone saying Where ist work from and that you wave AR:RANGE in your hand and say Here ist work from, imagine hands and eyes and flickers and wind and trees and life. Imagine how it crawls, how all of that crawls, how it crawls in and out of the words, because that is the power of words, the power of collections, the power of poetry.

Esther Kondo Heller Arrangements

AR:RANGE:MENTS

Poems

  • Auteur: Esther Kondo Heller (Kenia, Duitsland)
  • Soort boek: gedichten, poëzie
  • Taal: Engels
  • Uitgever: Fonograf Editions
  • Verschijnt: 11 maart 2025
  • Omvang: 74 pagina’s
  • Uitgave: paperback
  • Prijs: $ 17,95
  • Boek bestellen bij: Amazon

Flaptekst van de dichtbundel van Esther Kondo Heller

Can words hold a note? Can language foam like a mouth? In Ar:range:mentsEsther Kondo Heller creates textual & visual language that escapes the page to utter and speak past the record, the archive, and the document. What arrangements exist between a mother and child? In listening to Black queer life in Berlin, Mombasa, and London, the action of arranging becomes a means of sounding out a collective utterance of Black survival with joy amidst grief, colonialism, medical racism, and loss.

Ar:range:ments collectively thinks with, amongst others, the works of Audre Lorde, May Ayim, Fred Moten, NourbeSe Philip, Harryette Mullen, Diana Khoi Nguyen, Victoria Adukwei Bulley, Marvin Gaye, Taylor Johnson, and Gabrielle Octavia Rucker.

Esther Kondo Heller is a poet, literary critic, and experimental filmmaker. They are a Barbican Young Poet 18/19, an Obsidian Foundation fellow, and a Ledbury Critic. They have an M.F.A. in Poetry from Cornell University 23′ and are currently, a first-year Ph.D. student in Comparative Literature at Harvard University, where they are working on transnational Black poetics.

Bijpassende boeken en informatie

Willem du Gardijn – Het koor van de 300 moordenaressen

Willem du Gardijn Het koor van de 300 moordenaressen recensie en informatie van de inhoud van de roman over Oost-Berlijn in de DDR. Op 25 maart 2025 verschijnt bij Uitgeverij Koppernik de nieuwe roman van de Nederlandse schrijver Willem du Gardijn. Hier lees je informatie over de inhoud van de roman, de schrijver en over de uitgave.

Willem du Gardijn Het koor van de 300 moordenaressen recensie van Tim Donker

De koning danst op de muziek van een fascist.
De zon het volk het brood de spelen.
En de koning danst op de muziek van een fascist.

Andermaal spreekt een achterplat maar halve waarheden. Het zegt van Lena en Maksa. Ze wonen naast elkaar in de brede straat, ze reizen samen met de tram naar hun werk, want ook werken doen ze in hetzelfde bedrijf. Dat is waar, het achterplat liegt er niet over. Ze hebben mannen, Frans en Markus, ze hebben kinderen, Rainer en Rosie, twee gezinnen, wonend naast elkaar, de vrouwen zijn al bevriend sedert hun kindertijd, de kinderen krijgen misschien ook wel iets met elkaar. De boodschappen doen Lena en Maksa ook al samen, het zou alles heel gewoon kunnen zijn, heel volks. Behalve dan dat het verhaal speelt in Oost-Berlijn, in de tijd van, denk ik, Erich Honecker, toen de muur nog fier overeind stond (en dat maakt alles anders en net dat zegt het achterplat u niet). U weet. De socialistische eenheidspartij. De Stasi. Alle bedrijven in handen van de staat, alle neuzen dezelfde kant op. Planeconomie. Afgegrendelde grenzen. De welvaart en de mensenrechten waren elders. Alleen het socialisme gold, wie het socialisme niet aanhing was een vijand van het volk. En alles dat van verre of nabij met het gehate kapitalisme in verband gebracht kon worden, was uit den boze. Maar Lena en Maksa willen ook wel eens een spijkerbroek kunnen dragen. Dan. Er worden dingen gefluisterd, er zou iets gaande zijn, het moet alles strikt geheim, Markus weet ervan, er zijn mensen bij betrokken die alleen gekend kunnen en mogen worden via initialen, maar het lijkt echt zo te zijn: dat er een tunnel gebouwd wordt. Een tunnel, dwars onderdoor de muur, een tunnel die uitkomt in West-Berlijn, een tunnel naar de vrijheid, een tunnel naar spijkerbroeken. En hoe opmerkelijk: de tunnel zou uitkomen in de kelder van de slagerij bij Frans, Lena, Maksa en Markus in de straat, de vier buren moeten daar alleen nog even een beginnetje hakken, en dan komen ze hun bevrijders vanzelf tegen. Het moet gebeuren in een nacht, het komt, het komt eraan, nog even geduld en dan kunnen ze gaan.

Het blijkt alles verraad. Maksa speelt een dubbelrol, onduidelijk is hoe lang al, misschien al heel lang, er is geen tunnel, er zijn wel agenten, er wordt geschreeuwd, gerend, geschoten, iemand overleefd het niet, Lena probeert de koelbloedige moord van een agent op andere familieleden te voorkomen, de kogel verdwaalt en doorboort een andere agent, nu is Lena een moordenares, van een agent nog wel, een beschermer van het socialisme, hoe erg kan een mens zijn, Lena komt in de gevangenis.

In de gevangenis is het erg. Manipulaties, vernederingen, vuigheden, vuile spelletjes. Er is gefilmd, in het huis van Lena en Frans, er zijn beelden, ook van Frans met een andere dame op ergens een hotelkamer ofzo, sadistische bewakers laten Lena alles zien, het is alles onderdeel van iets veel groters, Maksa heeft in veel een rol gespeeld, Maksa heulde al langer van de machtshebbers, onduidelijk is hoe lang, in een onvrij land is het onmogelijk om niet af en toe te collaboreren, Rik Zaal toonde dat onlangs al onweerlegbaar aan, hoe zou je zelf zijn, hoe lang kan je je rug recht houden in omstandigheden waaronder de rug buigen zoveel voordeel brengt? Soms is verraad heel begrijpelijk, al zijn er gradaties misschien, en erg onmenselijk schildert Du Gardijn Maksa zeker niet af. En helemaal vrijuit gaat ze ook niet: na een lichtere straf komt ze onder curatele te staan van een misschien niet heel onaardige maar wel tamelijk opdringerige en ook enigszins viezige man die voornamelijk op haar liefde uit is. Het eindigt ermee dat ook Maksa voor moord gevangen wordt gezet.

Ergens, niet ver van Leipzig, is een vrouwengevangenis. Er zitten driehonderd moordenaressen gevangen. Twee ervan zijn Maksa en Lena. De grote hoedster is “het vrouwtje”, een kleine, niet al te moje vrouw die voor vele veranderingen, zeg verbeteringen, in de gevangenis heeft gezorgd. “Het vrouwtje” houdt therapeutische sessies met de moordenaressen, en de veelvuldige, door haar gedirigeerde, koorgezangen hebben een al even therapeutische werking. Hoewel “het vrouwtje” een sleutelrol speelt in Het koor van de 300 moordenaressen, ontwikkelt deze verhaallijn zich pas tegen het einde van het boek – ja dat hele koor van driehonderd moordenaressen komt pas tegen het einde van het boek aan bod. Het is waar de roman een haast surrealistiese lading krijgt. Ofnee. Wacht. Anders.

Want het zal wel. Dat Du Gardijn een te totalitair en te verstikkend beeld schetst van het toenmalige Oost-Berlijn. Jaja. Dat zal best. Ik weet het niet. Ik was toen niet daar, ik ben maar één keer in Berlijn geweest, dat was aan deze zijde van de millenniumwending, de muur was allang verleden tijd, ik was niet heel erg onder de indruk van Berlijn maar achteraf hoorde ik uit vele monden dat ik me niet in de goede wijken begeven had, ik had naar daar en daar moeten gaan, waar het allemaal veel mojer was dan waar ik geweest was. Het zal wel. Het zal allemaal wel. En toen kwam de overheid en zei dat de mensen niet naar hun werk mochten, dat de kinderen niet naar school mochten, dat niemand na tien uur ’s avonds nog de straat op mocht, dat je louter geboeid en gekneveld de supermarkt in mocht, dat de oude mensen moesten sterven zonder ooit nog hun kinderen of hun geliefden te zien, dat wie zich niet liet inspuiten met een of ander veel te snel ontwikkeld serum waarvan niemand de effecten op langere termijn kon voorspellen niet het recht had om op restaurant of op kaffee te gaan, en ik zei Het totalitarisme is geïnstalleerd, we moeten iets doen en monneer Bepaaldekeuzeshebbenbepaaldegevolgenendatisaltijdalzogeweest zei Ik vind niet dat het totalitarisme geïnstalleerd is en ik dacht hoeveel totalitarisme moet er zijn voor je het totalitarisme mag noemen? En de koning danst op de muziek van een fascist, de koning staat met zijn bolle kop vrolijk te wiegen op de muziek van een fascist, en ik denk is dat niet het begin van verstikking? Mijn ademen alleszins al wat stroever bedacht ik me dat het fascisme zo zou komen: met de koning vrolijk, de koning dansend, de koning die van de krommen aas gebaart. Hoe stroef moet het ademen gaan voor er sprake is van verstikking? Ik weet het niet, maar wat meer is –

want er is altijd meer –

wat meer is, is dit: waarom moeten Nederlanders proza toch altijd aan een of andere buitenromaneske realiteit toetsen? Een romancier is geen historicus. Waarom literatuur meten aan een lat die iets zeggen wil over het “wie es eigentlich gewesen war”, er zijn altijd anderen die beter kunnen zeggen wie es eigenlich gewesen war en die mogen anderen dan op de vingers tikken en zeggen ja so war es dus nicht. Nicht zo verstikkend en nicht zo totalitair, jajaja, het zal wel, er waren geloof ik ook westberlijners die liever in het oosten dachten te wonen, hoeveel verstikking is verstikkend genoeg, de koning danst op de muziek van een fascist en Boele zegt dat dat het verschrikkelijke was, voor ons westerlingen, toen, in de jaren tachtig, dat de Stasi alles van je wist, in zo’n soort maatschappij hoopte je toch nooit te hoeven leven, en nu, zegt Boele, geven we al onze privacy prijs aan koekjes en aan het internet, de grote bedrijven weten nu misschien wel meer van ons dan de Stasi ooit van haar burgers wist, misschien is het waar wij nu leven wel verstikkender en totalitairder dan ooit, en so war es dus nicht, waarom moet ik verdomme een abonnement nemen als ik alleen even wil lezen wat een of andere gast over een of ander boek geschreven heeft, nog een reden om kranten te mijden als de pest, maar wat ik zeggen wil is dat realiteitszin volgens mij niet de voornaamste waarde is in Het koor van de 300 moordenaressen. Misschien vergis ik me, maar het lijkt me dat het Du Gardijn er niet om te doen is een volledig en juist beeld te schetsen van het toenmalige Oost-Berlijn (en misschien had hij er wel beter aan gedaan om een fictieve plek in een fictieve tijd als achtergrond te gebruiken), hij lijkt mij, eerder, een podium te willen geven aan een bepaald soort vervreemding.

Die bijna hypnotiese vervreemding.

Dat vreemde sfeertje dat er doorheen gans de roman hangt.

Dat beklemmend is ja, maar ook bijna kinderlijk, bijna sprookjesachtig. Dat onwerkelijke. Dat, sja, toch, dromerige. De ene keer neigend naar een nachtmerrie. De andere keer alleen maar verwarrend. En soms  welhaast mooi.

Gardijns instrument, de taal, is overeenkomstig gestemd. Lange, meandere zinnen, vol komma’s, soms lichtelijk naïef, of, in ieder geval toch, impressionisties. De ene keer is Lena aan het woord, de andere keer Maksa. Iemand zei dat Du Gardijn doorsloeg in zijn schrijfstijl maar ik vind zijn stijl werkelijk prachtig. Ook de taal is gezang hier, ook de taal hypnotiseert. Uiteindelijk creëert het een heel nieuw universum dat het bestaande universum niet wenst te reproduceren maar zo haar eigen wetmatigheden heeft. Geloven in een tunnel naar West-Berlijn kan, je woonst veil hebben voor een spijkerbroek kan, een gevangenis met driehonderd moordenaressen kan, een vrouw die met liefde het koor leidt kan, gelouterd de gevangenispoort uitlopen kan ook. Kan allemaal zo erg dat het universum van Het koor van de 300 moordenaressen iets is waar je zo maar in zou kunnen verdwalen, hier en nu op goede dag of in een daar en dan op een kwadere dag – want in een land waar de koning danst op de muziek van een fascist is er nog veel meer verstikking mogelijk.

Willem du Gardijn Het koor van de 300 moordenaressen

 

Het koor van 300 moordenaressen

  • Auteur: Willem du Gardijn (Nederland)
  • Soort boek: Nederlandse DDR roman
  • Uitgever: Uitgeverij Koppernik
  • Verschijnt: 25 maart 2025
  • Omvang: 232 pagina’s
  • Uitgave: paperback / ebook
  • Prijs: € 22,50 / € 11,50
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van de nieuwe roman van Willem du Gardijn

De vriendinnen Anna en Maksa, die werken bij Die Fleisch Union Berlin, worden door een functionaris van de partij uitgenodigd voor een gesprek. De intimiderende ontmoetingen zetten een keten van gebeurtenissen in gang die niet anders dan noodlottig lijkt te kunnen eindigen.

In Het koor van de 300 moordenaressen roept Willem du Gardijn, in zijn geroemde stijl, de donkergrauwe wereld van Oost-Berlijn in de jaren tachtig van de vorige eeuw op. Ondanks de grove ernst van de communistische ideologie en het verraad door je naasten schetst hij een intrigerend claustrofobische wereld die toont dat het zelfs in de meest uitzichtloze tijden saamhorigheid een ontsnapping kan bieden.

Willem du Gardijn (1964) studeerde in Utrecht en Berlijn. In 2008 publiceerde hij de roman Monografie van de mond. Daarmee werd hij genomineerd voor de Academica Literatuur Prijs. In 2011 verscheen zijn buitengewoon goed ontvangen verhalenbundel Negen raven. In 2016 volgde de roman Bevrijding. In de herfst van 2018 verscheen de verhalenbundel Het grote vakantiepark. Met deze verhalenbundel stond du Gardijn op de longlist van de Bookspot Literatuurprijs. Zijn laatste roman Het einde van het lied (2021) stond op de longlist van de Libris Literatuur Prijs en de Boekenbon Literatuurprijs 2022.

Willem du Gardijn Het einde van het lied RecensieWillem du Gardijn (Nederland) – Het einde van het lied
Nederlandse roman
Recensie van Tim Donker
Weergaloos mooi. Het nam me mijn adem. Het stolde mijn bloed. Het zette de tijd stil. Dit is literatuur van het allerhoogste nivo…lees verder >

Bijpassende informatie

Sara Sølberg – Sarabande

Sara Sølberg Sarabande recensie en informatie over de inhoud van de Noorse roman. Op 17 maart 2025 verschijnt bij Uitgeverij HetMoet de Nederlandse vertaling van de roman Sarabande van de uit Noorwegen afkomstige schrijfster Sara Sølberg. Hier lees je informatie over de inhoud van de roman, de schrijfster, de vertaler en over de uitgave.

Sara Sølberg Sarabande recensie en informatie

  • “Sarabande is een intelligente, veeleisende en zeer actuele roman geworden, die de indruk bevestigt van Sara Sølberg als een bijzonder vaardige en spannende auteur.” (Sigmund Jensen, Stavanger Aftenblad)
  • “Een ongelooflijk goed geschreven hybride roman met een psychose als narratieve drijfkracht.” (Freddy Fjellheim, Vårt Land)

Sara Sølberg Sarabande recensie van Tim Donker

En dan? Wat is dit? Klimaatfictie? Bestaat dat? Wil dat zeggen dat wat schrijvers met het klimaat zien gebeuren fictioneel is? En hoe dan met dit hier Sarabande? Hoe begint dit? Een vrouw in een appartement dat langzaamaan wordt overgenomen door insecten? Wat is dat? Kafka? Stephen King? Daphne Du Maurier? Wat ben ik aan het lezen? Thriller? Horror? Wat moet ik denken van Silja, van de hete zomer, van de dingen die zij ziet? Zitten we gevangen in haar hoofd? Zit Silja zelf gevangen in haar hoofd? En waarom zijn sommige tekstdelen dwars over de pagina gezet? Zodat ik het boek moet keren, zodat ik zelf als een insect overheen de pagina’s kruip? Het begin is in de oersoep? Het begin loopt in de soep? De soep is haar brein? Maar wat als Silja later pagina’s en pagina’s lang, eigenlijk bijkans het hele boek, opgenomen zit in een kliniek? Toch maar Ken Kesey dan? Gaat dit over milieu of over psychiatrie? Is Silja een onbetrouwbare getuige? Waren er helemaal geen insecten? Was de zomer ook niet zo heet dan? Voltrekken zich allicht helemaal geen ecologische rampen? Bestaan de veranderingen die zij in de natuur waarneemt louter in haar hoofd? Is de premisse van dit boek dan dat iedereen die meent dat klimaatverandering iets werkelijks is met werkelijke gevolgen gek is? Dat kan toch niet zo zijn? Wat is om te beginnen het verschil tussen binnen en buiten het hoofd? Alles wordt toch gevormd in je hoofd? Wat immers te denken van een passage als: “Zelfs als de gevaren die ik hoor niet zouden bestaan, worden de zenuwcellen gestimuleerd, wordt het endrociene systeem in werking gezet – de reactiepatronen van de evolutie zitten nog steeds in het lichaam – hormonen vloeien het bloed in, adrenaline geeft de spieren energie. Voorbereiden, alles paraat maken: mijn lichaam is altijd klaar voor de vlucht.”? En waarom zou Sølberg anders zoveel woorden vuil maken aan hoe de evenwichtstoestand die lang op aarde bestaan heeft onder invloed van de mens aan een eind kwam? Waarom zou ze dat allemaal dan zo nauwgezet beschrijven, zo nauwgezet dat delen van dit boek soms veel weg hebben van een lesje biologie? Of is dat eerder aardrijkskunde? Waarom lette ik toch nooit op op school? Verkent Sarabande het binnen ten opzichte van het buiten en/of het dunne vlies daartussen? Is alles misschien metafories bedoeld? De mens als denkend wezen die met zijn denken alles ten einde aan het denken is? Zodat ons hoofd ons tot een werkelijk einde leidt? Of is de kliniek het antropoceen? Het heersende discours waarin we gedwongen worden mee te gaan? Totdat we geleerd hebben te doen alsof onze neus bloedt? Maar dat is toch evenmin conform de werkelijkheid? Milieuproblematiek is toch niet iets dat op geen enkele politieke agenda terug te vinden is? Dat in geen enkel kaffee- of werkvloergesprek weerklinkt? Of bedoelt Sølberg dat we niet anders kunnen dan zijn wie we te zijn hebben? Omdat we geworpen zijnden zijn? En waar komt die Heidegger nu ineens weer vandaan? Zit die in mijn hoofd, in dat van Sølberg? Of is het toch Silja? Het zou toch een mooi bestaan moeten zijn, Silja zijn, en hovenier, en daar zijn, en buiten? Waar komt de frictie dan vandaan? Waarom deze psychose? Is het schizofrenie? Mag je die term wel zomaar gebruiken? Het is toch geen dissociatieve identiteitsstoornis? Hoe omschrijft de DSM IV dat eigenlijk? Is het de wereld die schizofreen is? Kunnen we wel weten wat waan is en wat niet? Is er misschien helemaal niks buiten de waan? Bracht de mens door zelf het onevenwichtigste wezen te zijn alles uit evenwicht? Kunnen we wel vertrouwen op onze inzichten? Welke verwoestingen werden aangericht door nu primitief aandoende behandelmethodes is de psychiatrie? Hoe hoopvol kun je zijn over dat wankelmoedige mensgemaakte ding dat wetenschap heet als je je bedenkt dat de neuroloog die de lobotomie bedacht nog maar zestig jaar geleden onderscheiden werd met de Nobelprijs voor de Geneeskunde? Gaan we morgen net zo hard lachen met wat we vandaag al zinnig, terecht, nuttig, diepgaand of zelfs onweerlegbaar beschouwen? Is dit het zware synthetiese verdriet? Het onafwendbare? De verontrustende symptomen? Als de aarde schreeuwend sterft liggen wij dan dromend? Omdat we maar nooit weten te ontsnappen uit wat Jay Farley opbergkasten noemt? Kan wat in zijn geval op gender ook van toepassing zijn op normaliteit wetenschap vooruitgang kapitalisme dagdagelijksheid ongemak? Het ziende blind zijn? Alles in de opbergkast, slot erop, en we spreken er niet meer over? Fungeert Silja dan als indicator? Zijn haar psychosen en klimaatverandering gelijkoorspronkelijk? Uitdrukkingen van een zieke aarde? En ecologie en psychiatrie in hetzelfde bedje ziek? Omdat ze achterop komen en veel te traag gaan voor alles dat aan de andere zijde veel te snel gaat? Hoe hoopvol kun je zijn over dat wankelmoedige mensgemaakte ding dat wetenschap heet als je je bedenkt dat de neuroloog die de lobotomie bedacht nog maar zestig jaar geleden onderscheiden werd met de Nobelprijs voor de Geneeskunde? Of heb ik deze vraag al gesteld? Laat ik het dan anders stellen: is de mens misschien te dom voor zijn eigen intelligentie? En van wie zijn de andere ogen, de ogen die we te leen krijgen op de dwarse pagina’s? Zijn dat insecten? Andere dieren? Die boven het kunnen gaan? Zien wat de mens niet ziet? Weten wat de mens niet weet? Is het het kruipen, in de aarde, over de aarde, is het het vliegen boven de aarde, wat maakt dat Sarabande afwisselend heel rap en dan weer heel traag leest, een konstant versnellen en stoppen, en teruglezen, en ongemerkt al gelezen hebben wat je dacht nog niet gelezen te hebben? Als een muziekstuk misschien? Een barokke suite? Een dans? Een, ja, sarabande? Of eerder toch een paringsdans? Een ritueel? Waar zijn de insecten? Is het deze manier waarop Sølberg ons tot Silja schrijft? Zodat we niet meer zeker weten wat we lezen, wat we zien, wie we zijn? Maar die bijna wetenschappelijk aandoende passages dan? Zijn die om nog enig houvast te schenken? Of juist andersom: daar om twijfel te zaaien over datgene dat de mens ontwikkelde om nu juist zekerheid te verkrijgen over de wereld om hem heen? Als wetenschap ook maar fictie is, een verhaal tussen verhalen, wat blijft er dan nog over? Alleen nog het lichaam en wat het ons laat voelen? Laat voelen dat het scheef zit? Is het ook daarom dat ik Sarabande niet alleen met mijn ogen lees, maar met heel mijn zijn? Dat dit boek alles in mij activeert? De insecten, de lucht, de aarde, het kruipen, het hoofd, de kliniek, hoe het licht valt op de pagina’s? Is het dit laveren tussen wetenschap en proza dat me af en toe aan Jan Lauwereyns deed denken? Zou iedereen begrijpen dat ik het als levensgroot compliment bedoel dat dit boek uitgegeven had kunnen zijn door Koppernik? Is er iets dat literatuur moet? Uit evenwicht brengen misschien? Eindeloze stromen vragen genereren? Altijd twijfel? Omdat kunst dat uiteindelijk toch het beste kan? Als t schrijverken Dregke meenam naar een optreden van Fátima Miranda, zou ze dan denken dat hij gek geworden was of zou ze de schoonheid van haar zang kunnen voelen door de gekte heen? Is gekte een symptoom van schoonheid? Vind ik Sarabande daarom zo mooi? En hoe heet ook alweer die roman die uit louter vragen bestaat? Kon je nu werkelijk geen zinnigere vraag bedenken om deze bespreking mee te eindigen?

Sara Sølberg Sarabande

Sarabande

  • Auteur: Sara Sølberg (Noorwegen)
  • Soort boek: Noorse roman
  • Origineel: Sarabande (2021)
  • Nederlandse vertaling: Liesbeth Huijer
  • Uitgever: Uitgeverij HetMoet
  • Verschijnt: 17 maart 2025
  • Omvang: 350 pagina’s
  • Uitgave: paperback
  • Prijs: € 23,50
  • Boek bestellen bij: Boekhandel / Bol

Flaptekst van de roman van de Noorse schrijfster Sara Sølberg

Het is de warmste zomer ooit gemeten in Noorwegen. Tijdens haar werk als hovenier ziet Silja duidelijk hoe de natuur verandert en onder druk komt te staan, maar ze ziet niet dat dat ook voor haarzelf geldt. Binnen een paar heftige dagen valt de werkelijkheid zoals ze die kent uiteen. Die werkelijkheid wordt niet alleen bezien vanuit Silja’s perspectief, maar ook vanuit dat van een mier, een regenworm, een mot. Wanneer ze in een kliniek ontwaakt is er voor haar iets onomkeerbaar veranderd, alleen lijkt iedereen om haar heen door te gaan zoals voorheen.

Sarabande is een intense roman over een persoon in een crisis en over de crisis waarin de aarde zich bevindt. Hoe kun je leven in een wereld die aan de rand van een ecologische ramp staat, als je weet dat je eigen soort daar schuld aan heeft, en dat de werkelijkheid elk moment kan instorten?

Sara Sølberg is geboren in 1983 in Trondheim, Noorwegen. Ze  volgde van 2012 tot 2014 de schrijversopleiding fictie in Tromsø, waarna zij in 2016 debuteerde met haar roman Seismiske smell (Seismische schok). Hiermee behaalde ze de shortlist van de Tarjei Vesaas’s debutantpris en ontving zij de literatuurprijs van de NTNU. In 2021 verscheen haar tweede roman, Sarabande.

Bijpassende boeken en informatie

René ten Bos – Het laatste woord

René ten Bos Het laatste woord recensie en informatie over de inhoud van het nieuwe boek van de Nederlandse filosoof. Op 13 maart 2025 verschijnt bij Boom Uitgevers het nieuwe boek van de voormalig Denker des Vaderlands (2017-2019) René ten Bos. Hier lees je informatie over de inhoud van het boek, de auteur en over de uitgave.

René ten Bos Het laatste woord recensie van Tim Donker

Dikke Smurfin waakt over de stad. Dikke Smurfin sluit een restaurant. De mensen die in dat restaurant werkten hadden de onbeschaamdheid vertoond gewoon mensen toe te laten die weigerden zich te laten inspuiten met één of ander onbekend serum waarvan niemand de gevolgen op langere termijn kan voorspellen. Niet iedereen wilde dat spul in zijn lijf, niet iedereen zag er het profijt of de noodzaak van in. Dat kon natuurlijk niet zijn. Dikke Smurfin moest waken over de stad, en iedereen moest hetzelfde denken en hetzelfde doen. Voor filosofie was immers geen plaats, had ons aller potentaatje Rutte gezegd.

Dat laatste was René ten Bos ook ter ore gekomen. “Ik ga een boek schrijven”, dacht hij toen. Zo vertelde hij indertijd bij Café Weltschmerz – zo’n beetje het enige waar ik nog naar keek in die dagen. Dat boek werd De coronastorm. Hoe een virus ons verstand wegvaagde (met name die ondertitel vond ik geweldig); het boek dat, samen met De psychologie van totalitarisme van Mattias Desmet en de verzamelde polemische stukken van Giorgio Agamben die in Nederland bij Starfish Books zijn verschenen als Epidemie als politiek. De uitzonderingstoestand als het nieuwe normaal, het beste was dat ik in die van de gele hond gescheten coronajaren gelezen heb over (de doorsnee reactie op) “de pandemie”. Ten Bos schreef een boek omdat ook in benauwde tijden -of misschien zelfs: juist in benauwde tijden- er plaats moet zijn om te filosoferen. Angst is een slechte raadgever immers, en blinde volgzaamheid is vaker niet dan wel de meest geëigende houding.

Toch zit volgzaamheid diep ingesleten in de mens. Ooit volgde hij God. Verlichting en Nietzsche verklaarden God dood maar daarmee verdween de volgzaamheid niet. Iemand sprak over de verraders van de verlichting, maar de verlichting is niet verraden; de verlichting heeft gewoon nooit werkelijk verlichting gebracht. Als we God niet kunnen gehoorzamen, dan gehoorzamen we maar aan wat men wetenschap heet. Als er maar iets is dat een laatste woord brengen kan, iets waaraan we niet meer hoeven te twijfelen.

Het moet zijn dat René ten Bos zich nog steeds verbaast over al het wrakhout waaraan de uit het Paradijs verdreven mens zich wenst vast te klampen, wat hij heeft met Het laatste woord een boek gepend dat goed aansluit bij wat hij in De coronastorm reeds aanroerde. De mensen en hun zwijgzaamheid. Hun weerzin tegen filosoferen. Of tegen twijfelen. Tegen zoeken. Die grote hang naar zekerheden. Het volgzame. De gehoorzame mens. Een onderwerp waardoor, bijvoorbeeld, Isolde Charim zich laatstelijk ook geprikkeld wist: in 2022 publiceerde zij Die Qualen des Narzissmus. Über freiwillige Unterwerfung (in ’23 bij Athenaeum – Polak & Van Gennep verschenen als Narcisme. Over vrijwillige onderwerping). Ik ga meteen moeten bekennen dat ik dat boek niet gelezen heb, op internet las ik wel het voorwoord en dat vond ik bijzonder intrigerend. Maar een reactor haalde het boek door de gehaktmolen omdat Charim Lacan verkeerd gelezen zou hebben. De reactor wist het allemaal veel beter hoe dat zat met Jacques. Tsja. Dat zal. In een hol hoofd past veel kennis, zeg ik Karl Kraus dan na. In ieder geval lijkt Ten Bos bij bepaalde gedachtegangen, met name tegen het eind van dit boek, veel op Charim te leunen.

Was het abecedarium dat De coronastorm was een beetje aan de korte kant zodat er op punten naar mijn smaak te weinig kon worden doorgegaan, in Het laatste woord neemt hij er de tijd en de ruimte voor. Omdat ontogenese klaarblijkelijk altijd nog een recapitulatie van fylogenese inhoudt, iets wat me ook trof in Bonnie Honings Publieke dingen (maar daar kom ik een latere keer misschien nog over te spreken), omdat, anders gezegd, de wet van Ernst Haeckel nog altijd ijzersterk blijkt te zijn, op filosofisch niveau toch zeker, begint Ten Bos bij het kind. Geef een kind, een jong kind, een peuter misschien, een potlood en een stuk papier en het gaat gewoon maar wat krassen. Het maalt niet om wat het op papier zet, het tekent niets na, het zet gewoon krassen. Er is alleen maar een dat, zo zegt Ten Bos, en nog geen wat. Artsen, onderwijzers en ouders waken er echter voor dat het kind niet in het dat-stadium blijft steken want elk dat moet op een gegeven moment een wat worden. Het ongevormde moet vorm krijgen. Dat is een juiste observatie en één die niet alleen opgaat voor tekeningen: vanaf de leerplichtige leeftijd, vanaf dus het moment dat een kind onderwijsinstellingen gaat frequenteren, zie je het vrije existeren langzaamaan sterven: het verwerft enige bewustzijn over hoe zijn zijn is, hoe dat zijn overkomt op anderen, hoe het zijn van andere kinderen is, hoe het om allerlei redenen beter is niet al te ver af te wijken van het “algemene” zijn.

In Het laatste woord onderzoekt René ten Bos hoe op verschillende terreinen -politiek, management, zorg- de ongevormdheid tot vorm geslagen wordt, hoe er een laatste woord moet komen dat geen tegenwerping meer duldt, hoe het existeren (als erbuiten staan, van ex en stare of sistere) van een “in onevenwicht” zijn, een louter bestaan, dus een wat een stevig, duidelijk omlijnd wat wordt.

De staat, die Ten Bos heel lefortiaans (ja waarom wordt Claude Lefort eigenlijk nergens in dit boek genoemd?) ziet als een lege ruimte die opgevuld moet worden, gebruikt de wet als iets waar niets boven kan staan, behalve de wet zelve. Hobbes zei “Auctorias, non veritas, facit legem”, oftewel: “Gezag, niet waarheid maakt de wet”. De wet mag alleen door de wet(gever) geïnterpreteerd worden, hoeft daarbij niet te overtuigen alleen maar te poneren, te stellen, te funderen; iets dat Walter Hamacher “Gesetztotalitarismus” noemt. Nog ontluisterender is het inzicht dat de wet hierbij geneigd is iets feitelijks onwettigs als geweld te monopoliseren, iets dat de politie volgens Ten Bos goed zichtbaar maakt door uit naam van veiligheid voortdurend naar rechteloze middelen te grijpen (ook die gedachte zou Bonnie Honing van harte onderschrijven) (ja waarom wordt Bonnie Honing eigenlijk nergens in dit boek genoemd?).

De wet is een duidelijk dat; het verschaft een kader waarbinnen bewogen mag worden. Over dit kader kan niet gediscussieerd worden (en Rutte zag dat het goed was); waar nodig worden de kaders met krasse maatregelen gehandhaafd. De mens, het wettige dier.

Deze structuren konden ontstaan omdat de mens, minstens vanaf Plato, altijd gevoelig is geweest voor dogma’s, wetten, regels en laatste woorden; in den beginne was er het woord; al vanaf het eerste woord is elk weerwoord uitgesloten. Dat is precies naar de zin van elke manager, wat misschien is waarom Ten Bos in het twede en langste deel van Het laatste woord dieper in gaat op “het zachte imperium”, oftewel het management. “Efficiëntie is in het managementtijdperk de nieuwe referent geworden: alles gebeurt in naam van die efficiëntie. Wie eraan twijfelt, is gek. Iedereen wordt geacht zich eraan te onderwerpen. Het gaat om een quasireligieus evangelie. Als de bewakers van de efficiëntie zeggen dat iets bijvoorbeeld om financiële redenen niet kan, dan gebeurt het ook niet. Het gaat om ‘verschrikkelijke nee-zeggers’, die weten dat ‘nee’ altijd veiliger is dan ‘ja’, al was het alleen al omdat bevestiging meer werk met zich meebrengt dan ontkenning. Hoe zacht deze ontkenningsdictatuur ook is, door onszelf op het werk, in de wetenschap of zelfs in het dagelijks bestaan te onderwerpen aan de eisen ervan, werken we allemaal mee aan een nieuw soort feodalisme dat zijn eigen rituelen en liturgieën kent.” schrijft hij; het is deze gezamenlijkheid die het mogelijk maakt restaurants te sluiten uit naam van de volksgezondheid, me peinst, hoe meer het zich sluit, op allerlei nivo’s, hoe onmogelijker het wordt eraan te ontkomen. Hierin precies, wortelt het ontzeggen van rechten. Een verschijnsel dat door Jacques Ellul ook gesignaleerd wordt in propaganda: de neiging het individu ondergeschikt te maken aan het collectief.

Propaganda en massa gaan uiteraard altijd samen. Dezelfde Ellul ziet propaganda namelijk ook als orthopraxie; iets dat, anders dat orthodoxie, gericht is op reflexief handelen. De succesvol gepropagandeerde heeft het gevoel dat hij doet wat hij doet omdat hij het zelf wil (dat zijn de mensen die destijds over de vaccinaties zeiden dat ze “geen seconde getwijfeld” hadden) (had op zijn minst één seconde getwijfeld man) (en liever nog twee). Al het denken moet uitgeschakeld worden, omdat denken nogal eens de hinderlijke neiging heeft handelen te vertragen of zelfs te belemmeren (dan ga je zomaar een seconde twijfelen voordat je eender welk serum waarvan je de samenstelling helemaal niet kent in je lijf wil toelaten). “[M]ensen die geen vlieg kwaad zouden doen [sloten] hun kinderen op zolder [op] wanneer deze met het vermaledijde virus besmet bleken te zijn.” brengt Ten Bos fijntjes naar voren; en inderdaad zag je juist in de coronaperiode hoe mensen die doorgaans kritisch waren ten opzichte van de regering, sommigen zelfs met licht anarchistische neigingen, totaal kritiekloos het door de overheid naar voren gebrachte discours slikten, geheel geloofden in de zin en het nut van elke volgende idiote maatregel en netjes in de pas bleven lopen waar ze zich in andere tijden eerder op een recalcitrantie lieten voorstaan. Er bestaat ook geen “collectief kritische geest: dus het zich aan het collectief ondergeschikt makende individu stoot zijn vermogen tot kritisch oordelen af, met graagte zelfs, want het is prettiger om niet zelf na te hoeven denken maar de door “experts” gepropageerde “feiten” als voedsel op te zuigen. En iedereen die twijfels of kritiek uit, belemmert de constante levering van dit voedsel en wordt daarom als gevaarlijk en ondermijnend beschouwd. Propaganda verschaf de onthechte, geseculariseerde, “slimme” mens zekerheid, een opgaan in de massa waar iedereen dezelfde mening deelt, zodat die dus wel de juiste moet zijn. Zegt Ten Bos: “Als iedereen de persoonlijke mening is toegedaan dat een vaccin de hoofdweg uit de pandemie is of dat de oorlog in Oekraïne begonnen is door Rusland (en in het bijzonder door zijn

autoritaire leider), als daarbij geen enkele twijfel of tegengeluid nog wordt toegestaan, dan is de eigen positie automatisch gelegitimeerd.”

Een zoeken naar deze legitimatie in het hogere, het zelf overstijgende, is wat de mens altijd gekenmerkt heeft; mythes en goden hebben ooit in deze behoefte voorzien en sedert wat men wel verlichting heet, zijn de bronnen waaraan de massa zich laven kan allicht veeleer wetenschap en kennis. Dit brengt Ten Bos ertoe de maatschappij te kenschetsen als epistemocratie: een samenleving waarin alle macht komt te liggen bij diegenen die pretenderen over de juiste kennis te beschikken (allicht gelardeerd met een snuifje schrik want Hobbes sprak recht en niet krom toen hij zei dat iedereen die de mensen angst kan in boezemen gezag heeft). Zo zagen we in de coronaperiode voortduren epidemiologen, virologen, immunologen en diergelijke aan het woord; vakgebieden waarvan geen zinnig mens daarvoor ooit gehoord had maar nu over alles het laatste woord hadden. De macht die God ooit had, ligt nu bij het weten: via het weten is alles oplosbaar, via het weten is de waarheid toegankelijk en al het andere is onwaar en daarom ronduit gevaarlijk (heel erg ver van ketterverbrandingen hebben we ons vooralsnog niet bewogen). Wetenschap is en blijft echter mensenwerk en daarom te allen tijden gevoelig voor tekortkomingen, fraude, gemakzucht en simplisme. Wetenschap is evenmin de godheid die God zelve ooit was. Er is ook geen militia sine malitia, dat wil zeggen een strijden voor het goede zonder kwaad te doen (aan andersdenkenden); de epistemocratische mens is er echter van overtuigd dat er één duidelijk en aanwijsbaar kwaad is waartegen gestreden moet worden door de goeden die ook strijden uit naam van hen die (nog) niet inzien wat dat goede is. Denk daarbij aan woke, dat heilig overtuigd is van de superioriteit van het eigen gelijk. Of aan wat duurzaamheid is komen te heten; als zelfs iemand als Bruno Latour begon te zeggen dat “klimaatontkenners” geen spreekrecht meer mochten krijgen, is er echt wel iets aan de hand. Of denk. Die afgrijselijke, gluiperige, achterbakse kobold Pannenkoek die vond dat ongevaccineerden best een beetje mochten twijfelen hoor, dat mocht best, zo ruimhartig is die vullak wel, als ze uiteindelijk maar weer op de “goede weg” kwamen.

Vanuit hedendaagse invalshoeken legt Ten Bos eeuwenoude structuren bloot. Via een wat spitsvondige interpretatie van de Narcissusmythe komt hij uiteindelijk uit bij de narcistische wortels in elk mens die maar al te graag deel heeft aan iets onsterfelijks – een gelijk, een waarheid, een weten dat ons allemaal zal overleven.

Hoewel Het laatste woord bij momenten best iets scherper had mogen zijn, verschaft het een moje inleiding in het twijfelen als levenshouding. Dat maakt het boek waarlijk filosofie. Immers gaat filosofie nooit over weten maar altijd over denken. En dat gaat altijd voorbij aan elk laatste woord.

René ten Bos Het laatste woord

Het laatste woord

Twijfelen aan zekerheden

  • Auteur: René ten Bos (Nederland)
  • Soort boek: filosofieboek
  • Uitgever: Boom
  • Verschijnt: 13 maart 2025
  • Omvang: 312 pagina’s
  • Uitgave: paperback / ebook
  • Prijs: € 29,90 / € 24,90
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van het nieuwe boek van filosoof René ten Bos

Wie met gezag en geloofwaardigheid spreken wil, moet dit namens het hogere kunnen doen. Daarom heeft onze seculiere samenleving alternatieven gevonden voor God: we spreken niet langer in Zijn naam, maar in die van waarheid, rechtvaardigheid, efficiency, gezondheid, veiligheid of duurzaamheid. Dit heeft een nieuwe vorm van dogmatiek de wereld in gebracht, een machtige stem die geen tegenspraak duldt en altijd het laatste woord opeist.

In Het laatste woord legt René ten Bos de institutionele, psychologische en politieke mechanismen bloot die verklaren waarom we zo dogmatisch zijn en blijven. ‘Onderwerping,’ zo signaleert hij, ‘is de prijs die we maar al te graag willen betalen om iemand te worden.’ Tegelijkertijd heeft de samenleving behoefte aan sceptici die zich niets gelegen laten liggen aan leerstelligheid en de bijbehorende waarheidspretenties. Onze instituties hebben juist baat bij de frisse lucht van de twijfel om tot nieuwe inzichten te komen.

René ten Bos is geboren op 9 september 1959 in Hengelo. Hij is hoogleraar filosofie en voormalig Denker des Vaderlands (2017-2019). Van zijn hand verschenen bij Boom onder meer Water (2014, genomineerd voor de ECI Literatuurprijs), Bureaucratie is een inktvis (2015, winnaar Socratesbeker 2016), Dwalen in het antropoceen (2017) en Meteosofie (2021).

Bijpassende boeken

Antonío Lobo Antunes – De omvang van de wereld

Antonío Lobo Antunes De omvang van de wereld recensie en informatie van de inhoud van de Portugese roman. Op 26 februari 2025 verschijnt bij Uitgeverij Van Maaskant Haun de Nederlandse vertaling van de roman O Tamanho do mundo, geschreven door de uit Portugal afkomstige schrijver Antonío Lobo Antunes. Hier lees je informatie over de inhoud van de roman, de schrijver en over de uitgave.

Antonío Lobo Antunes De omvang van de wereld recensie en informatie

  • “Een bijna minimalistische opera (tussen een druppende kraan
    en krakende meubels) vol herhalingen van het leven van alledag,
    met als een van de hoofdthema’s het geheugen, die kist met
    fetse afdankertjes vol overbodige gebeurtenissen en nutteloze
    herinneringen.” (O Público)
  • “Zeggen dat niemand schrijft als Lobo Antunes is zowel een
    gemeenplaats als de hoogste lof die je hem kunt toezwaaien.” (Ponto Final Macau)

Recensie van Tim Donker

Zou dit niet ook Veghel kunnen zijn
maar het is Veghel niet

Zou dit niet ook Port Bannatyne kunnen zijn
maar het is Port Bannatyne niet

Zou dit niet ook Vilaxoán kunnen zijn
maar het is Vilaxoán niet

je denkt zou dit niet elders kunnen zijn of overal, maar het is Lissabon en dat is ook een moje stad, al prefereer je O Porto maar als ver als een locatie om meer dan driehonderd bladzijden lang te vertoeven gaat kun je niet klagen, zeker niet omdat het een verhaal is dat ook hier zou kunnen zijn, of daar, of daar nog

in de stemmen die opklinken

vier stemmen klinken op

Vier stemmen klinken op. Een oude, rijke fabriekseigenaar die een groot deel van zijn leven bezig is geweest zijn imperium te bestieren en dierhalve voor niet heel veel andere dingen tijd heeft gehad. Een vrouw, de dochter van de rijke fabriekseigenaar, maar dochter vooreerst in bloed, ze is het kind dat hij toen hij jong was verwerkte bij een fabrieksarbeidster werkzaam in de fabriek die toen nog van zijn vader was; toen de dochter klein was, was de man vaak in het souterrain waar ze leefde met haar moeder maar later verdween hij meer en meer in zijn werk, en nu is het meisje volwassen en moet zijn bedrijf gaan overnemen. Een andere jonge vrouw is de persoonlijk verzorgster van de oude man. Een advocaat die een relatie onderhoudt met één van zijn cliënten, niet toevallig de verzorgster van de oude man die haar deel van de erfenis veilig gesteld wil zien; de advocaat weet wel hoe het geld van de man in te pikken en ook hoe voornamelijk hijzelf daar beter van kan worden.

Geld, een oude man, jonge vrouwen, een door haar vader in de steek gelaten dochter; je kan denken dit zal wel een thriller zijn over haat en macht en wraak en wellust. Maar neen.
Of je denkt dit moet een moderne variant van een Grieks drama zijn over vaders die onttroond worden en kapitalen die verdwijnen. Maar neen.
Of je denkt dit is allicht een pamflettistisch geschrift over vaders die hun verantwoordelijkheid niet nemen, en oude mensen die uitgebuit worden, en het geld dat alles zodanig regeert dat er geen plaats meer is voor mededogen, en zachtheid, en liefde. Maar dat is het ook niet helemaal.

De omvang van de wereld is een suite voor vier stemmen, die zich gaandeweg het boek meer en meer in elkaar wikkelen, en die spreken over verloren jeugd, over eenzaamheid, over stilte, over verlangen, over onvermogen, over genegenheid, over gemis, over verkeken kansen, over ouderdom, over leven, over sterven. Over de beelden die je altijd met je meedraagt. Over alles wat voor immer buiten het bereik is komen te liggen. Over het zijn van het zijnde dat het karakter heeft van het erzijn.

Sentrale figuur is allicht de oude man. Hij is ziek, hij is stervend, en, welja, op het eind is hij dood. Hij stal, min of meer toch, de fabriek van zijn vader, hij verwekte een dochter waarnaar hij op zeker ogenblik niet meer omkeek, hij is rijk en hij is alleen. Je denkt dat zal wel een verschrikkelijke vent zijn. Maar in zijn kop zitten al die beelden, die beelden van zijn dochter en van haar moeder, en hij is vervuld van warmte. Steeds opnieuw komen de herinneringen terug aan hoe hij zijn dochter duwde op de schommel, hoe hij deed alsof hij haar neus stal, hoe hij een horloge op haar pols tekende zodat ze altijd op tijd zou komen. En keer en keer opnieuw valt de enorme liefde op die hij had voor zijn dochter, en voor haar moeder. De liefde die zelfs de wrangste scenes mooi maakt. Zo is er, losstaand van de dochter en van haar moeder, de scene waarin de oude man de fabriek eenzijdig overneemt van zijn vader. Die vader komt de directiekamer binnen op het moment dat de zoon de papieren ondertekent waarmee de overdracht een feit is. De vader denkt, hoopt, dat het één of andere misplaatste grap is, wordt steeds wanhopiger, verlaat uiteindelijk het terrein. Maar doorheen dat alles zitten herinneringen -ja herinneringen binnen herinneringen- aan de jeugd van de vader (de vader van de hoofdpersoon) (de hoofdpersoon zelve is ook vader) (alles spiegelt zich in alles) (de belangrijkste personen blijven bovendien naamloos waardoor iedereen nog meer op iedereen gaat lijken) (maar daarover later meer): toen hij een kleine jongen was en soep gevoerd kreeg door het dienstmeisje, uit een bord waarin op de bodem een vrolijke kikker getekend stond die over een al even vrolijke schildpad sprong (want toen die vader klein was glimlachten alle dieren: schildpadden, kikkers, olifanten, pinguïns, er bestond niet één dier dat niet gelukkig was) en later brengt het dienstmeisje de vader-als-jongen naar bed en ze aait hem zachtjes over zijn hoofd zodat hij er rustig genoeg van wordt om in slaap te vallen, en het is mooi en lieflijk en ook een beetje droevig, en het is niet helemaal zeker of die vader zich het herinnert of dat de zoon zich herinnert hoe de vader zich dit in die herinnering misschien herinnerde, want heden en verleden lopen hier, zoals over elders, voortdurend door elkaar.

En de dochter woonde in een klein souterraintje met haar moeder terwijl haar heel erg rijke vader nergens was, soms kwam, en dan weer dagenlang wegbleef, en uiteindelijk zelfs nooit meer kwam, en je denkt zij zal wel een diepe wrok koesteren tegen haar vader. Maar toch, ook hier overheerst warmte en liefde en iets van gelukzaligheid als zij terugkijkt op haar jeugd, waarbij veel van de beelden terugkomen die ook de vader zich graag herinnert. Misschien tekent hij als oude man opnieuw een horloge op haar inmiddels volwassen pols, misschien is dit alleen maar een wensgedachte, misschien ziet ze hem nooit in de fabriek waarin zij nu ook een hoge positie bekleedt, klaar om in zijn voetsporen te treden, misschien is er soms ook weerzin, en boosheid, maar het tast nooit de beelden van vroeger aan die onverkort mooi blijven.

En de vrouw, bijkans een meisje nog, die voor de oude stervende rijke man zorgt en die, denkt de lezer in eerste instantie toch, alleen maar op zijn geld uit lijkt te zijn, wat een harteloos mens moet dat zijn zeg. Maar neen. Weeral neen. Ze voelt genegenheid voor de man, innige genegenheid, bij tijd en stond kon het lijken op lichamelijk genegenheid, betoont ze hem ook sexuele diensten?, heeft ze erotiese fantasieën over hem?, of gaat dat over een andere man, over andere mensen, want mensen en plaatsen lopen hier, zoals over elders, voortdurend in elkaar over.

Zelfs de advocaat. Ja. Bij eerste blik voldoet hij helemaal aan het clichébeeld van de snelle jongen. Protserige auto, veel vriendinnen, en hij zal het deel van de erfenis waar de verzorgster recht op heeft, of in ieder geval denkt te hebben, wel even veilig stellen en er en passant voor zorgen dat het leeuwendeel in zijn eigen handen zal vallen. Zelfs dat soort van mens, dat eerst zo banaal en stereotype wordt neergezet weet Lobo Antunes met elke volgende penseelstreek nee elke volgende maat in deze suite steeds een klein beetje sympathieker te maken. Ook hij is maar een sukkelaar, een mens met zijn onvermogens, een man die een lange weg heeft afgelegd om zijn dorpse en wat armoedige jeugd te ontvluchten. Vol liefde denkt hij terug aan een zekere meneer Baptista die hij gekend heeft toen hij jonger was en “het” probeerde te maken in de grootstad die Lissabon was. Misschien was deze Baptista een soort mentor, of een oudere collega, of een (huis)baas ofzo; alleszins een oudere man die hem eindsweegs op zijn weg geholpen heeft, en nu een grote rol speelt in zijn herinneringen. Een man die er nu niet meer is, of die hij in ieder geval nooit meer ziet, en van wie hij overduidelijk gehouden heeft. Ook mensen die je voor nietsontziend houdt hebben verhalen, hebben een verleden, hebben plekken waar ze geraakt kunnen worden. De zachtheid onder de hardheid is waar Lobo Antunes je iedere keer weer naar terug weet te brengen.

En dan kan je redeneren dat de oude rijke zieke stervende man de hoofdrol heeft want om hem heen sirkelen ook de andere verhalen, en sommige van zijn herinneringen worden gedeeld door alle verhaalfiguren

Ook kan je redeneren dat de hoofdrol in De omvang van de wereld voor de tijd is. Tijd als fictie. Tijd als concept. Tijd als mars. Tijd als ideologie. Tijd als methodologie. Tijd als religiesurrogaat. Tijd als imperialisme. Tijd als vernedering. Tijd als automatisering. Tijd als koopwaar. Tijd als verzet. Tijd als grote gelijkmaker. En je zit daar in je huis en er speelt die seedee van Steve Westfield en hij zingt life is too long en o hoezeer je het altijd bent eens geweest met die woorden, zeker toen er alleen nog maar het verleden was en het oneindige wachten en alles hetzelfde was als voorheen alleen dat je nu wist wat je miste, maar in de achteruitkijk, in de blik terug (in blik terug ontstaan de dingen die onze liefde aan ons binden) was het nog maar gisteren dat je terugliep, in je doje eentje, het hele eind van kleuterschool het Heitje op de gasthuisstraat naar jullie huis aan de oudartstraat, een grote grijns op je gezicht want mamma ging nog al eens opkijken dat je m dat zo helemaal alleen gelapt had, en zo ook vliegen de levens hier. De vader van de oude man was ooit kind, de oude man zelf was ooit jong en duwde zijn dochter op de schommel, de dochter die kind was in het souterrain, de advocaat die kind was in een dorp ergens in Portugal. In hun jeugd, of in ieder geval in het herinneren van de jeugd, zijn alle vier de levens merkwaardigerwijze gelijk. Soms lijkt het alsof hun brein een loopje met hun neemt en alsof een herinnering van een ander in hun kop terecht is gekomen want ja soms werken breinen zo. Iedereen heeft herinneringen waarvan hij met recht kan aannemen dat het niet bijster waarschijnlijk is dat ze precies zó gegaan zijn als ze herinnert worden; je brein gooit dingen door elkaar, heeft er een laag overheen gelegd, verwart jouw verhalen met gelijkende verhalen van anderen; en ook zijn er dromen die zo levendig waren dat je achteraf niet meer goed weet of het nu iets is dat je echt hebt meegemaakt of iets dat je alleen maar hebt gedroomd ooit. Maar veel vaker is het gewoon het gelijkende, de grond waarin allen, of velen toch, geworteld zijn. Drie van de vier verhalen figuren groeiden op in een dorp en kijken dierhalve uit op gelijkaardige vergezichten. De wouwen, de genetkatten. Maar ook levens in het algemeen lijken op elkaar. Iedereen heeft wel die oude vrouw in de buurt die boodschappen doet met zo’n boodschappentas op wielen waarvan een van de wieltjes het niet goed meer doet; er was altijd wel iemand die altijd een lucifer of tandenstoker in zijn mond had; altijd werkt er iemand met rood haar op kantoor zoals ook altijd een dikzak. Iedereen heeft wel ergens in zijn leven diepe genegenheid opgevat voor iemand, iedereen heeft aandoenlijke beelden over de eigen jeugd in het hoofd; iedereen probeert iets te ontvluchten of juist weer iets terug in handen te krijgen. Levens zo dissonant eindigen in harmonie. We waren klein en we zijn eigenlijk nooit echt groot geworden. Dat is waarom je zeggen kan dat de waarlijke hoofdrol hier (en overal elders) voor de tijd is.

Maar toch zeg ik neen. Want de feitelijke hoofdrol wordt bij António Lobo Antunes opgeëist door taal. Door die fantastiese, muzikale, hypnotiese, bezwerende prachttaal van hem. Elk hoofdstuk bestaat uit één lange zin die voortdurende onderbroken wordt (soms zelfs midden in een woord) door beelden, uitspraken, flitsen uit een verleden. Lange zinnen die voortrollen (als de tijd ja) en het ene bloedmoje beeld op het andere nog veel mojere beeld stapelen. Soms schittert er iets bovenuit dat er om vraagt hardop voorgelezen te worden, “de klok in de gang met zijn brede heupen [die] vette uren schommelde”, bijvoorbeeld, of “de wereld bestaat uit allerlei flauwekul die niet bestaat”, hoe een waar woord trouwens daar, of alles waarmee eenzaamheid vergeleken of aan afgemeten kan worden: “eenzaamheid kun je afmeten aan het kraken van de meubels ’s avonds”; “eenzaamheid is een hapje dat nog niet bij de keel is aangekomen”; “eenzaamheid meet je af aan je verborgen verdriet”; “eenzaamheid is een leiding die trilt in de muur”; “eenzaamheid kun je afmeten aan de paniek van de ziekenwagens op straat”; “eenzaamheid meet je af aan de lege yoghurtbakjes met een koffielepeltje erin vergeten op het aanrecht”. Maar ook de vele terugkerende beelden, zinnen, of zelfs hele passages, niet zelden letterlijke herhalingen, fungerend als ritmiese refreinen in dit meerstemmige muziekstuk. En dan, om de genialiteit naar een nog hoger nivo te tillen, af en toe het doorbreken van de vierde wand, of hoe heet dat in literatuur, het doorbreken van de derde kaft ofzo, in ieder geval de momenten waarop het boek zich expliciet als boek laat kennen middels zinnen als “denkt u maar wat u wil, want dit is geen roman maar een sprookje” of “zo meteen komt er een eind aan dit boek en dan vergeten ze ons” (en verhaalfiguren willen zich niet laten doen, vraag dat maar na aan Dregke en aan t schrijverken).

Dit is het mensen.
Dit is dat soort boek.
Dit is weer eens het soort boek om enorm dankbaar voor te zijn. Dat het op je pad kwam. Dat je het las. Dat het moois doorheen je ogen in je kop mocht komen.

Dan val ik op mijn knieën en dan dank ik António Lobo Antunes

Dan val ik op mijn knieën en dan dank ik Harrie Lemmens, die dit onnavolgbaar moje boek zo onnavolgbaar goed vertaald heeft en zodus bereikbaar heeft gemaakt voor al wie geen Portugees spreekt (nog altijd meer mensen, denk ik, dan die die dat wel doen).

Ik kende hem niet, deze António Lobo Antunes. Wel had zijn schrijfstijl van meet af aan iets bekends voor me, en ik stond voor mijn boekenkast en greep boek na boek eruit, denkend, waar ken ik dit ookalweer van, die door- en doorgaande zinnen, die onderbrekingen, die tussen haakjes gezette beelden, uitspraken, flitsen?, en ik stond daar maar en stond daar maar en zocht maar en zocht maar, maar ik vond het niet. Misschien is de stijl van Lobo Antunes zó overweldigend dat hij je al na een paar regels zodanig in zijn ban heeft dat het lijkt alsof je nooit anders gekend hebt (zulke ontmoetingen heb je ook, met mensen, zij het maar één of twee keer in je leven).

En ook dat is het weer mensen. Hier is voor mij een nieuwe held geboren. António Lobo Antunes. Nu wil ik alles van hem lezen. Dat is lang geleden: dat een boek meer dan een voorzichtige nieuwsgierigheid naar de rest van het oeuvre van de schrijver in mij wakker riep; dat het een razende leeshonger losmaakte, dat ik elk laatste woord van hem kennen wilde. Dat is geleden van de dagen dat ik het werk van JMH Berckmans leerde kennen en dan spreken we denk ik van de jaren negentig of hooguit de vroege jaren 00. Decennia later is het er dan weer. Deze schrijver die ik niet kende wil ik kennen nu tot op het bot. Vierendertig romans schreef António Lobo Antunes (naar het schijnt is het onderhavige boek het laatste dat hij schrijven zal) en veertien ervan (plus een brievenboek) heeft Harrie Lemmens in het Nederlands vertaald (wederom val ik op mijn knieën en dank ik Harrie Lemmens). Die wil ik allemaal lezen (bij welke uitgeverij(en) eigenlijk, Lemmens?). En als ik de veertiende uit heb, heb jij hopelijk gedaan met het vertalen van die andere twintig.

Antonío Lobo Antunes De omvang van de wereld

De omvang van de wereld

  • Auteur: Antonío Lobo Antunes (Portugal)
  • Soort boek: Portugese roman
  • Origineel: O Tamanho do mundo (2022)
  • Nederlandse vertaling: Harrie Lemmens
  • Uitgever: Van Maaskant Haun
  • Verschijnt: 26 februari 2025
  • Omvang: 340 pagina’s
  • Uitgave: paperback / ebook
  • Prijs: € 27,00 / € 12,99
  • Boek bestellen bij: Bol / Libris

Flaptekst van de roman van de Portugese schrijver Antonío Lobo Antunes

Het verhaal in De omvang van de wereld wordt verteld door vierpersonages (stemmen). Als eerste is daar een 77-jarige zieke industrieel, om wie alles draait, die zijn leven overziet aan de hand van vervagende herinneringen. Als jongeman heeft hij een kind verwekt bij een meisje dat in een fabriek van de familie werkte. Dat kind, een dochter, is de tweede stem. Op latere leeftijd wordt ze door haar vader in dienst genomen met de bedoeling hem op te volgen. De industrieel woont in een appartement in Lissabon, met uitzicht op de Taag, in het gezelschap van een jongere dame afkomstig uit zijn geboortedorp (de derde stem) die samen met
haar minnaar, een advocaat (de vierde stem), zijn bezittingen probeert weg te sluizen.

Hoe dat afloopt, is niet van belang: wat telt zijn de met elkaar vervlochten levens van de vier personages, die afwisselend het woord nemen in negentien hoofdstukken, waar seks als een rode draad doorheen loopt. Afgezien van de oorlog komen alle hoofdthema’s van Lobo Antunes in deze terugblik met autobiografsche elementen aan de orde: de kinderjaren, het dorp en de stad, het geheugen, de eenzaamheid, tekortkomingen en een onoverbrugbare afstand. Het verhaal is zeer beeldend en zit vol humor. Met dit boek heeft Lobo Antunes zijn gigantische oeuvre waardig afgesloten.

António Lobo Antunes is geboren op 1 september 1942 in Lissabon.  Hij werd opgeleid tot psychiater en diende als arts in Angola tijdens de koloniale oorlog. Na zijn terugkeer naar zijn vaderland, in 1973, ging hij aan de slag in een psychiatrisch ziekenhuis in Lissabon. Hij debuteerde als schrijver in 1979 met een furore makende roman over zijn echtscheiding, Memória de Elefante, nog in hetzelfde jaar gevolgd door de wrange monoloog De judaskus (1979), waarin een man diep getraumatiseerd terugkeert uit actieve dienst in Afrika. Het betekende na een landelijke ook zijn internationale doorbraak en vormde het begin van een indrukwekkende reeks romans, waarvan De omvang van de wereld (2022) de laatste is.

Bijpassende boeken en informatie